Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: नेपालमा गाई काटी खान पाइँदैन भन्दै हिन्दू सडकमा उर्लिँदै गरेको दाबी ।
तथ्य: धरान र वीरगंजका दृश्यहरु भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएका भिडियो नेपालसँग सम्बन्धित छैनन् ।
सुनसरी जिल्लास्थित धरानमा शुक्रबार (२०८० भदौ ०८ गते) मध्यरातदेखि निषेधाज्ञा जारी गरिएको छ । धार्मिक र साम्प्रदायिक विषय तथा स्वास्थ्य जोखिमका कारण धरान अशान्त बन्ने खतरा उत्पन्न भएपछि प्रशासनले निषेधाज्ञा जारी गरेको हो ।
निषेधाज्ञा जारी भएपछि धरान, इटहरी, विराटनगर लगायतका क्षेत्र शान्त भए पनि सुरक्षा निकायलाई सतर्क अवस्थामा राखिएको छ । धरान उपमहानगरको सीमा क्षेत्र सुरू हुने इटहरी-२० पानीपियाबाट निषेधाज्ञा तोकिएको छ भने यहाँ ठूलो संख्यामा सुरक्षाकर्मी तैनाथ गरिएको छ ।
यही सन्दर्भमा सामाजिक संजालमा केही भिडियो अंशहरु द्रुत गतिमा फैलिरहेका छन् । मन्दिर र मानिसहरुको ठूलो भीड देख्न सकिने उक्त दृश्य धरान र वीरगंजको रहेको दाबी गरिएको छ । तर, यी भिडियो अंशहरु धरान र वीरगंजका होइनन् । पूराना र फरक सन्दर्भका भिडियोलाई संवेदनशील समयमा भ्रामक तरिकाले फैलाइएको देखिन्छ ।
जय गोरख नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा ठूलो संख्यामा मानिसहरु सडकमा उत्रिएको देख्न सकिन्छ । सडकमा देखिएको उक्त मानिसहरुको भीड धार्मिक र्याली जस्तो देखिएको छ । उक्त भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘हिन्दू राष्ट्र नेपाल, धरान ।’
त्यस्तै यही खालको अर्को भिडियो पनि सामाजिक संजालमै पोस्ट गरिएको छ । हिन्दू राष्ट्र नेपाल नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा पनि मानिसहरुको ठूलो भीड देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘हिन्दू राष्ट्र नेपाल, वीरगंज ।’
अर्कोतर्फ routine of Salyan नामक टिकटक आइडीमा पनि उस्तै खालको भिडियो पोस्ट गरिएको देखिन्छ । उक्त भिडियोमा गाई काटेर खाएको भन्दै धरानमा हिन्दूहरु सडकमा उर्लिएको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘हिन्दू राष्ट्र नेपाल, वीरगंज । नेपालमा गाई काटी खान पाइँदैन भन्दै ९९ प्रतिशत हिन्दू सडकमा ओर्लिँदै धरानमा ।’
धरानमा प्रशासनले निषेधाज्ञा जारी गरेको समयमा सामाजिक संजालमा मानिसहरुको भीडसहितका दृश्य फैलाउनु अत्यन्तै संवेदनशील छ । त्यस्तैले दाबीसहितका पोस्टहरुमा देखाइएका दृश्यहरु धरान वा वीरगंजका हुन् कि होइनन् भन्ने विषयमा केन्द्रीत रहेर हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित टिकटकमा फैलाइएका भिडियोहरुमा मानिसहरुको ठूलो भीड देख्न सकिन्छ । झट्ट हेर्दा मानिसहरुको यो भीड धार्मिक र्यालीजस्तो देखिन्छ । हामीले सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको भिडियोको स्कृनसट लिएर गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप भारतस्थित पुरीको जगन्नाथ रथयात्राका थुप्रै दृश्यहरू फेला परे । यो रथयात्रा भारतस्थित ओडिसा राज्यको पुरी सहरमा मनाइन्छ । फेला परेको तथ्यका आधारमा हामीले ‘Jagannath Rath Yatra’ ‘Puri’ ‘2023’ लगायतका किवर्ड युट्युबमा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप shiwanikundu नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको सर्ट भिडियोमा फेला पर्यो । उक्त युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो र माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियो एउटै हो । तर, उक्त भिडियो नेपालको नभई भारतस्थित पुरीको रथयात्रा हो ।
त्यस्तै अर्कोतर्फ Sujata Sabat Padhy नामक ट्विटर आइडीमा पनि सोही भिडियो पोस्ट गरिएको देखिन्छ । सुजाता सबत पाध्ये भारतीय जनता पार्टी (भाजपा)को महिला मोर्चा अन्तर्गत सामाजिक सञ्जालको राष्ट्रिय इन्चार्ज पनि हुन् । भिडियोसँगै क्याप्सन पाध्येले लेखेकी छन्- ‘On the auspicious occasion of Rath Yatra 2023, here is wishing you all a Happy Ratha Jatra. May the divine blessings of Mahaprabhu Shri Jagannath be with you always. जय जगन्नाथ ।
फेला परेका तथ्यबाट के पुष्टि हुन्छ भने मन्दिर र मानिसहरुको ठूलो भीड देख्न सकिने उक्त दृश्य धरान र वीरगंजको होइन । भारतस्थित पुरीको जगन्नाथ रथयात्राका दृश्यहरुलाई धरान र वीरगंज भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । फरक सन्दर्भका भिडियोलाई संवेदनशील समयमा भ्रामक तरिकाले फैलाइनु निकै घतक देखिन्छ ।
निष्कर्ष
धरान र वीरगंजका दृश्यहरु भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएका भिडियो नेपालसँग सम्बन्धित छैनन् । भारतमा खिचिएका फरक सन्दर्भका भिडियोलाई संवेदनशील समयमा भ्रामक तरिकाले फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
