Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
तथ्य: अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको छ (भिडियो) ।
दाबी: बोलिभियन वायुसेनाको हेलिकोप्टर असन्तुलित हुँदा देखिएको पूरानो दृश्यलाई अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको दाबीका साथ सामाजिक संजालमा
फैलाइएको पाइयो ।
हेलिकोप्टर दुर्घटना सम्बन्धी एउटा भिडियोसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा एउटा हेलिकोप्टरले सन्तुलन गुमाएको दृश्य जोडिएको छ र अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको दाबी गरिएको छ ।
Beautiful.airlines.crew नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा सेतो रंङको हेलिकोप्टरले सन्तुलन गुमाएको देखिन्छ । उक्त सामग्रीमा भिडियोसँगै एउटा अडियोसमेत सुन्न सकिन्छ ।
समाचार शैलीको उक्त अडियोमा भनिएको छ- ‘अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको एभरेष्टको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परेको छ, ९ एन–एएमबी कल साइनको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परेको हो । बेस क्याम्पबाट पोखरा फर्कने क्रममा ढिस्कोमा परेर दुर्घटनामा परेको बताइएको छ, दुर्घटनामा क्याप्टेन प्रिया अधिकारी घाइते ।’
२ दिनअघि पोस्ट गरिएको सामग्रीमा ३५ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने उक्त सामग्रीलाई ३ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने प्रस्तुत सामग्री सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको छ ।
हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको सूचनासहित पोस्ट गरिएको भिडियो संवेदनशील रहेको देखिन्छ । हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको दृश्य नै संवेदनशील रहेका कारण हामीले प्रस्तुत सामग्रीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामाग्रीमा एउटा हेलिकोप्टर उडिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । उक्त हेलिकोप्टरले केही समयमा सन्तुलन गुमाउँछ । प्रस्तुत दृश्यसँगै एउटा अडियो सुनिन्छ र उक्त अडियोमा अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकप्टोर दुर्घटना भएको दाबी गरिएको छ ।
दाबीसहितको सामग्रीमा रहेको भिडियोको संवेदनशीलतालाई ख्याल गर्दै हामीले सबैभन्दा पहिले भिडियोको वास्तविकता जाँच गर्ने जमर्को गरेका छौँ । जसको लागि हामीले भिडियोको स्क्रिनसट लिएर त्यसलाई गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ । गुगल लेन्स सर्चको नतिजास्वरुप 3 Minutes of Aviation नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको हेलिकोप्टर दुर्घटनाको भिडियो फेला पर्यो ।
करिब १ वर्षअघि अर्थात् २७ अप्रिल २०२२ मा पोस्ट गरिएको एउटा दृश्य र माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको भिडियो एउटै घटनाको देखिन्छ । बोलिभियन वायुसेनाको इसी १४५ टेल रोटर हेलिकोप्टर टेक अफपछि नियन्त्रण बाहिर गएको जानकारी उक्त युट्युब च्यानलमा दिइएको छ ।
अन्य स्रोतहरूको खोजी गर्ने क्रममा माथि उल्लेखित युट्युब च्यानलमा दिइएको जानकारीका आधारमा हामीले थप किवर्ड सर्च गर्यौँ । गुगलमा ‘bolivian air force helicopter out of control’ किवर्ड सर्च गर्दा केही उपलब्धिजनक नतिजा फेला परे । जसमध्ये aljazeera मा प्रकाशित एउटा समाचारमा हाम्रो ध्यान केन्द्रीत भयो ।
५ नोभेम्बर २०१९ मा प्रकाशित उक्त समाचारमा बोलिभियाका राष्ट्रपति इभो मोरालेसलाई बोकेको हेलिकोप्टर मेकानिकल समस्याका कारण आपतकालीन अवतरण भएको जानकारी दिइएको छ । उक्त समाचारमा एउटा भिडियो पनि समावेश गरिएको छ, सो भिडियोमा देखिने दृश्य र माथि उल्लेखित सामग्रीको भिडियो दृश्य एउटै घटनाका हुन् ।
अब बाँकि रह्यो, दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको अडियोको सन्दर्भ । अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकप्टोर दुर्घटना भएको दाबी गरिएको छ । यही दाबीलाई गुगलमा सर्च गर्दा केही समाचार फेला परे । nepallive मा प्रकाशित एउटा समाचारमा पोखराबाट धौलागिरि हिमालको आधारशिविरका लागि उडेको हेलि एभरेस्टको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परेको जानकारी दिइएको छ ।
चैत २६, २०७९ मा प्रकाशित उक्त समाचारमा हेलिकोप्टर अवतरणका क्रममा असन्तुलित बन्दा पछाडिको भाग जमिनमा ठोक्किएको जानकारी दिइएको छ । दुर्घटनाग्रस्त हेलिकोप्टरलाई क्याप्टेन प्रिया अधिकारीले उडाएको जानकारी उक्त समाचारमा छ । अर्कोतर्फ यही जानकारी माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामाग्रीमा पनि भनिएको थियो ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने केही साताअघि धौलागिरि हिमालको आधारशिविरका लागि उडेको हेलि एभरेस्टको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परेको सन्दर्भलाई दाबीसहितको सामग्रीमा भ्रामक तरिकाले प्रस्तुत गरिएको छ ।
निष्कर्ष
बोलिभियन वायुसेनाको हेलिकोप्टर असन्तुलित हुँदा देखिएको पूरानो दृश्यलाई अन्नपूर्ण बेसक्याम्पबाट पोखरा फर्किँदै गरेको हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । फरक सन्दर्भको पूरानो भिडियोलाई अपूर्ण जानकारीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइनुले भ्रामक सन्देश प्रवाह गरेको छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
Aljazeera
3 Minutes of Aviation
Nepallive
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
