Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिकामा पहिरो गएको र नारायणगढ-मुग्लिन सडक अवरुद्ध भएको छ ।
तथ्य: पूरानो समाचारसँगै पोस्ट गरिएको भिडियो नेपालको नभई भारतको हिमाल प्रदेशस्थित चम्बा जिल्लामा एक वर्षअघिको पहिरोसँग सम्बन्धित छ ।
सामाजिक संजालमा एउटा भिडियो सामग्री फेला परेको छ । सडक छेउमै भयानक पहिरो गएको दृश्यसँगै पोस्ट गरिएको भिडियोमा नारायणगढ-मुग्लिन सडक खुल्न नसकेको दाबी गरिएको छ ।
Suyogbhattarai नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा सडकमा ठूलै पहिलो गएको दृश्य देख्न सकिन्छ र उक्त भिडियो चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिकामा गएको पहिरोसँग सम्बन्धित रहेको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘नारायणगढ-मुग्लिन सडकमा आज, विहानको पानीका कारण अवरुद्ध ।’
भिडियोसँगै जोडिएको अडियोमा भनिएको छ- ‘एक बजेदेखि लगातार पहिरो खसिरहेकाले अवरुद्ध नारायणगढ-मुग्लिन सडक खुलाउन कठिनाइ, चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिका-५, तीन नम्बर पुलमा लगातार ठुला-ठुला ढुंगासहितको पहिरो खसिरहेकाले पहिरो पन्छ्याउन समस्या भएकाले वैकल्पिक बाटो प्रयोग गर्न प्रहरीको आग्रह ।’
दुई दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको छ । चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिकामा पहिरो गएको भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो वाक्तवित हो कि भ्रामक भन्ने विषयमा केन्द्रीत रहेर हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
मनसुनी वर्षाका कारण नारायणगढ–मुग्लिन सडक अवरुद्ध हुने गरेको छ । मनसुन चलिरहेकै समय चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिका–५ स्थित तीन नम्बर पुल क्षेत्र पहिरोका लागि संवेदनशील देखियो ।
एक महिनाअघि अर्थात् २०८० असार १७ प्रकाशित समाचार अनुसार चितवनस्थित इच्छाकामना गाउँपालिका–५ को तीन नम्बर पुल जनिकै पहिरो गएको थियो । पहिरोका कारण नारायणगढ–मुग्लिन सडक अवरुद्ध भएको थियो ।प्रस्तुत सन्दर्भमा News24 टेलिभिजनले पनि समाचार तयार पारेको थियो । उल्लेखित समाचार पोस्ट भएकै दिन अर्थात् २ जुलाई २०२३ मा युट्युबमा पोस्ट गरिएको रिपोर्ट यस्तो छ:
जाँचकै क्रममा हामीले माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्य नारायणगढ–मुग्लिन सडकखण्डको नहुनसक्ने अनुमान लगायौँ । त्यसैले हामीले युट्युबमा ‘Landslide in Himachal Road’ लगायतका वाक्यांश सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजा The Tribune नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
एक वर्षअघि अर्थात् २ अगस्ट २०२२ मा गरिएको पोस्टमा भारतको हिमाचल प्रदेशस्थित उत्तरपश्चिमीको चम्बा जिल्लामा पहिरो गएको जानकारी भिडियोमा दिइएको छ । भिडियोमा भनिएको छ- ‘चम्बा जिल्लाको सलुनी उपखण्डको भलेई–कोटी सडकखण्डस्थित कोटी पुल नजिकै पहिरो खसेपछि सवारी आवागमन अवरुद्ध भएको छ ।’
फेला परेको प्रस्तुत भिडियो र दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको दृश्यमा केही समानता देखिएपछि हामीले अन्य स्रोतको खोजी गर्न थाल्यौँ । यही क्रममा हामीले युट्युबमा ‘Landslide’ ‘Koti bridge in Himachal’ लगायतका वाक्यांशलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप republicworld.com नामक वेबसाइटमा पोस्ट गरिएको समाचार र भिडियो फेला पर्यौँ । एक वर्षअघि अर्थात् ३ अगस्ट २०२२ मा पोस्ट गरिएको समाचारमा हिमाचल प्रदेशको चम्बा जिल्लास्थित डलहौजीमा ठूलो पहिरो गएको दृश्य देखिएको जानकारी दिइएको छ ।
समाचारको सन्दर्भ पत्ता लागेपछि हामीले जाँचको कामलाई थप अगाडि बढायौँ । यही क्रममा ‘Koti pul’ ‘Landslide’ लगायतका किवर्डलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप ASKINI-The Chanderbhaga Pangi Valley नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पर्यो ।
२ अगस्ट २०२२ मा पोस्ट गरिएको भिडियो र माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्री एउटै देखिन्छ । प्रस्तुत भिडियोमा देखिएको दृश्य पनि हिमाल प्रदेशस्थित चम्बा जिल्लामा एक वर्षअघि गएको पहिरोसँग सम्बन्धित छ । उक्त भिडियो यस्तो देखिन्छ :
फेला परेका तथ्यबाट के पुष्टि हुन्छ भने नारायणगढ-मुग्लिन सडक पहिरोले अवरुद्ध भएको भन्दै भारतको हिमाचल प्रदेशस्थित चम्बा जिल्लामा एक वर्षअघि गएको पहिरोको दृश्य देखाइएको छ । प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीले सामाजिक संजाल प्रयोगकर्तामाझ भ्रामक सूचना प्रवाह गरेको देखिन्छ ।
निष्कर्ष
चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिकामा पहिरो गएको र नारायणगढ-मुग्लिन सडक अवरुद्ध भएको समाचार वर्तमान सन्दर्भको होइन । साथै उक्त समाचारसँगै पोस्ट गरिएको भिडियो नेपालको नभई भारतको हिमाचल प्रदेशस्थित चम्बा जिल्लामा एक वर्षअघि गएको पहिरोसँग सम्बन्धित रहेको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
The Tribune
Republicworld.com
Nayapatrikadaily.com
News24 Nepal
ASKINI-The Chanderbhaga Pangi Valley
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
