Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
तथ्य: ‘अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन (भिडियो सहित) भइरहेको छ ।
दाबी: ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भइरहेको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो अमेरिकाको नभई क्रोएशियाको हो ।
सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा भिडियो सामग्री फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भएको र अमेरिका सनातनमय बनिरहेको दाबी गरिएको छ ।
Aakash the true nepali नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा मन्त्र पाठ भइरहेको भिडियो देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियोसँगै जोडिएको थमनेलमा अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भइरहेको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन गर्दै, अब अमेरिका सनातनमय बन्दैछ ।’
दाबीसहितकको सामग्रीमा दुई हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । करिब एक सयले प्रतिक्रिया दिइसकेको उक्त सामग्रीलाई एक सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्तालाई सेयर गरिसकेका छन् । यस फैलावटबाट के प्रष्ट हुन्छ भने उल्लेखित दाबीसहितको सामग्री आगामी दिनमा झनै फैलिनसक्छ । त्यसैले हामीले उक्त भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउन यो तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भएको र अमेरिका सनातनमय बनिरहेको दाबी गरिएको छ । भिडियोसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको उक्त सामग्रीको जाँच गर्ने क्रममा सबैभन्दा पहिले भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गर्यौँ ।
यसका लागि सबैभन्दा पहिले हामीले दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियोको स्क्रिनसट लियौँ र उक्त स्क्रिनसटलाई गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ । सर्चका थुप्रै नतिजाहरु फेला परे, जसमध्ये एउटा भिडियो Hindu Purohit Sangh नामक फेसबुक पेजमा पनि पोस्ट गरिएको देखिन्छ ।
२६ मे २०१८ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोसँगै एउटा क्याप्सन पनि लेखिएको छ । भिडियोको क्याप्सन अनुसार क्रोएशियामा ४०० भन्दा बढी युरोपेलीहरूले श्री रुद्रम र चमकम मन्त्र बाचन गरेका थिए । युरोपेली वेद एसोसिएसनको आयोजनामा विश्व शान्तिका लागि उक्त यज्ञ आयोजना गरिएको थियो ।
प्रारम्भिक जाँचका क्रममा फेला परेको जानकारीका आधारमा हामीले ‘Shri Rudram and Chamakam in Croatia’ वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप Whatsapp Status Videos नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
पाँच वर्षअघि अर्थात् ७ अगस्ट २०१८ मा पोस्ट गरिएको यो भिडियोमा पनि क्रोएशियामा श्री रुद्रम र चमकम मन्त्र प्रस्तुत भएको र ४०० भन्दा बढी युरोपेली सहभागि भएको जानकारी दिइएको छ ।
जाँचका क्रममा फेला परेका दुईवटै भिडियो र त्यसमा रहेको जानकारी एउटै भएपछि हामी अन्य स्रोतको खोजीमा लाग्यौँ । यसका लागि हामीले गुगलमा ‘Shri Rudram and Chamakam in Croatia’ वाक्यांशलाई सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप थुप्रै सामग्रीहरु फेला परे ।
प्रस्तुत भिडियो विभिन्न समय फरक-फरक दाबीहरुका साथ सामाजिक संजालमा फैलिनेगरेको पाइयो । भारतसहित विभिन्न देशमा फैलिएको उक्त भिडियोको वास्तविकतामाथि थुप्रै तथ्यजाँच भइसकेको देखिन्छ । ती तथ्यजाँचहरुमा पनि उक्त भिडियो क्रोएशियाकै रहेको जानकारी दिइएको छ ।
हामीले स्रोतका रुपमा reuters.com, Indiatoday.in, boomlive.in लगायतका थुप्रै संचार माध्यममा प्रकाशित तथ्यजाँच नियाल्यौँ । यी सबै तथ्यजाँचका निष्कर्ष र हामीले फेला पारेका स्रोतहरुको जानकारी एकआपसमा मेल खाएका छन् ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के पुष्टि हुन्छ भने दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियो २०१८ मा युरोपियन वेद एसोसिएसनले आयोजना गरेको मन्त्र जप कार्यक्रम हो । पाँच वर्ष पूरानो फरक सन्दर्भको भिडियोमा ‘अमेरिकाको ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भइरहेको दाबी’सहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको देखिन्छ ।
निष्कर्ष
ह्वाइट हाउसमा रुद्री बाचन भइरहेको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो अमेरिकाको नभई क्रोएशियाको हो । पाँच वर्ष पूरानो र फरक सन्दर्भको भिडियोलाई गलत दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
Vedaunion.org
Hindu Purohit Sangh
Whatsapp Status Videos
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
