Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: भारतीय नागरिकमाथि गोली चल्न थालेको र नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको छ ।
तथ्य: नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको छैन । भारतीय नागरिक र सशस्त्र प्रहरी बलबीच झडप भएको तथा सशस्त्र प्रहरीले हवाई फायर गरेको समाचार दुई वर्ष पूरानो हो ।
सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा भिडियोसहितको सामग्री फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा भारतीय नागरिकमाथि गोली चल्न थालेको र नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको दाबी गरिएको छ ।
Anilmandal नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा एउटा भिडियो रिपोर्ट (समाचार)को अंश पनि जोडिएको छ । उक्त समाचारमा नेपालको सीमा सुरक्षार्थ खटिएको सशस्त्र प्रहरी बलले भारतीय नागरिकमाथि गोली चलाएको दाबी गरिएको छ ।
समाचारको भिडियोसँगै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर बालेन शाहको तस्बिर देख्न सकिन्छ । उक्त सामग्रीको थमनेलमा नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको दाबी गरिएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ- ‘नेपाल भर्सेस भारत, सुरु भयो युद्ध ।’
पाँच दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा ४७ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । २४ सयभन्दा बढी प्रतिक्रिया आइसकेको दाबीसहितको सामग्रीलाई करिब तीन सय टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री सीमा क्षेत्रमा बसोबास गर्ने नेपाली तथा भारतीय नागरिकका लागि अन्त्यन्तै संवेदनशील छ । यस दाबीसहितको सामग्री नेपाली र भारतीयबीच रहेको सम्बन्धका हिसावले पनि महत्वपूर्ण देखिन्छ । त्यसैले दाबीसहितको सामग्रीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित भिडियो सामग्रीमा भारतीय नागरिकमाथि गोली चल्न थालेको र नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको दाबी गरिएको छ । दाबीसहितको सामग्रीमा एउटा समाचार अंश पनि जोडिएको छ, जसमा नेपालको सशस्त्र प्रहरी बलले भारतीय नागरिकमाथि गोली चलाएको दाबी गरिएको छ ।
हिन्दी भाषाको भिडियो रिपोर्टलाई तथ्यका रुपमा प्रस्तुत गरिएका कारण हामीले समाचारको जाँचबाटै यस तथ्यजाँचको सुरुआत गर्यौँ । जसका लागि हामीले पुन: एकपटक दाबीसहितको सामग्री नियाल्यौँ । उक्त समाचारको एक कुनामा टीभी नाइन भारतवर्ष को लोगो राखिएको छ । यही आधारमा हामीले युट्युबमा ‘APF fire TV9’ वाक्यांश सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप TV9 Bharatvarsh नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो रिपोर्ट फेला पर्यो । दुई वर्षअघि अर्थात् २५ जुलाई २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त समाचारमा भारत-नेपाल सीमामा नेपालको एपीएफले भारतीय नागरिकमाथि गोली चलाएको जानकारी दिइएको छ । भिडियोको सारांशमा हिन्दी भाषामा लेखिएको छ- नेपालका प्रधानमन्त्रीको बोली बदलियो? नेपाली एपीएफ अर्थात् नेपाल आर्म्ड पुलिस फोर्सका जवानले गोली चलाउन थालेका छन्, १०० सकेन्डमा हेर्नुहोस् सीमामा भारतीय नागरिकमाथि किन गोली चलाउन थालियो ।
दुई वर्ष पूरानो उल्लेखित समाचारमा भारतीय नागरिक र नेपाली सशस्त्र प्रहरी बलबीच झडप भएको र सशस्त्र प्रहरीले हवाई फायर गरेको जानकारी दिइएको छ । नेपाल-भारत सीमामा यस्ता खालका घटनाहरू घटिरहेका हुन्छन् । यही घटनाका आधारमा नेपाल-भारतबीच युद्ध भएको भन्नुले भ्रामक सन्देश प्रवाह गरेको छ । तर, यो घटना वर्तमान सन्दर्भसँग मेल खाँदैन । किनकि उक्त समाचारमा उल्लेखित घटना दुई वर्ष पूरानो हो ।
दुई वर्ष पूरानो घटना र त्यसमाथि तयार पारिएको समाचारलाई आधार बनाएर नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको दाबी गरिएको पाइयो ।अर्कोतर्फ दाबीसहितको भिडियोमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र काठमाडौँ महानगरका मेयर बालेन शाहको तस्बिर जोडिएको छ । सीमा क्षेत्रमा हुने सामान्य झडपलाई आधार बनाएर युद्ध सुरु भएको दाबी गर्नु अत्यन्तै संवेदनशील विषय हो, त्यसैले यो सामग्री भ्रामक देखिन्छ ।
निष्कर्ष
नेपाल-भरतबीच युद्ध सुरु भएको छैन । भारतीय नागरिक र सशस्त्र प्रहरी बलबीच झडप भएको तथा सशस्त्र प्रहरीले हवाई फायर गरेको समाचार दुई वर्ष पूरानो हो । उक्त घटनालाई वर्तमान सन्दर्भसँग जोड्दै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र काठमाडौँ महानगरका मेयर बालेन शाहको तस्बिर जोडेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
