Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: उपमेयर डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेको सन्देश ।
तथ्य: डिपफेक डिटेक्सन उपकरणहरूको प्रयोगबाट प्राप्त प्रमाणहरूका आधारमा, भिडियोमा एआई आधारित छेडछाड (deepfake) भएको पुष्टि हुने संकेतहरू भेटिएका छन् ।
काठमाडौँ महानगरपालिकाकी उपमेयर सुनिता डंगोलसँग सम्बन्धित एउटा भिडियो सामाजिक संजालमा फैलिरहेको छ । उक्त भिडियोमा उपमेयर डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेको सन्देश दिइएको छ ।
Niteshjha031 back नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा उपमेयर सुनिता डंगोललाई देख्न सकिन्छ । भिडियोमा उपमेयर डंगोल जस्तै सुनिने आवाज जोडिएको छ । उक्त अडियोमा भनिएको छ- ‘बालेन जस्तो मेयर अहिलेसम्म कोही छैन, कोही छैन ।’
एक साताअघि पोस्ट गरिएको सामग्रीलाई करिब ७ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । यही अवधिमा तीन सयभन्दा बढी प्रतिक्रिया आएको भिडियो करिब दुई सयपटक सेयर भइसकेको छ । दाबीसहितको सामाग्री सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको प्रस्तुत तथ्यांकले देखाएको छ ।
के काठमाडौँकी उपमेयर सुनिता डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेकी हुन् त? भिडियो र अडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
बालेन शाह र सुनिता डंगोल हाल काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर र उपमेयर हुन् । पछिल्लो समय शाह र डंगोलबीच कार्यशैलीको विषयमा मतभिन्नता देखिएको विषयसहितको सामग्री संचार माध्यमले प्रकाशित गरिरहेका छन् । यही सन्दर्भमा उपमेयर डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेको सन्देशसहित सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
जाँचका क्रममा हामीले भिडियोलाई पुन: एकपटक राम्ररी नियाल्यौँ । भिडियोमा केही अस्वभाविक हलचल देख्न सकिन्छ । थप जाँचका क्रममा Misinformation Combat Alliance (MCA) को Deepfakes Analysis Unit (DAU) का विज्ञहरूले डीपफेक (Deepfake) पत्ता लगाउने उपकरणहरूको सहायताबाट भिडियो र अडियोको विश्लेषण गरे । उनीहरुले विभिन्न टुलहरुको प्रयोग गरेर दाबीसहितको भिडियोलाई जाँच गरेपछि वास्तविकता पत्ता लाग्यो ।
दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको आवाज र क्लिपलाई फरक-फरक डिटेक्टरहरूबाट जाँच गर्दा फरक नतिजा देखिए । केही मोडेलहरू (जस्तै RawNet3 र AASIST) यो सामग्रीलाई एआई जनेरेटेडका रुपमा डिटेक्ट गरेका छन् । जाँचको नतिजामा देखिएको छ कि प्रस्तुत आवाज र क्लिप सम्भवतः deepfake वा voice synthesis प्रयोग गरेर बनाइएको हुन सक्छ ।
अर्कोतर्फ हामीले भिडियोको आवाज र दृश्यलाई विभिन्न तरिकाले थप जाँच गर्यौँ । तर, उपमेयर डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेको भन्ने दाबीलाई समर्थन गर्ने कुनै पनि तथ्य प्रमाण फेला परेनन् ।
निष्कर्ष
उपमेयर डंगोलले आफ्नो गल्ती सुधार्दै मेयर बालेन शाहको प्रशंसा गरेको भनेर फैलाइएको सन्देश भ्रामक छ । विभिन्न डिपफेक डिटेक्सन उपकरणहरूको प्रयोगबाट प्राप्त प्रमाणहरूका आधारमा, भिडियोमा एआई आधारित छेडछाड (deepfake) भएको पुष्टि हुने संकेतहरू भेटिएका छन् ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
समाचार, onlinekhabar.com
डिपफेक डिटेक्शन, Misinformation Combat Alliance (MCA)
डिपफेक डिटेक्शन, Deepfakes Analysis Unit (DAU)
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे तथ्यजाँच, अनुसन्धान वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई [email protected] मा इमेल गर्नुसक्नुहुनेछ अथवा हामीलाई 9999499044 नम्बरमा ह्वाट्सएप गर्नुहोस् । हामीलाई सम्पर्क गर्न तपाईं सम्पर्क पेजमा गएरसमेत फारम भर्न सक्नुहुनेछ ।
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
