Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: बागमती, विष्णुमती, टुकुचा खोलामा रहेको ढल मेसिनमार्फत् सफा भइरहेको छ ।
तथ्य: बागमती, विष्णुमती, टुकुचाको ढल सफा गरिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो अमेरिकास्थित बाल्टिमोर शहरको हो ।
सामाजिक संजालमा एउटा भिडियो सहितको सामग्री फेला परेको छ । उक्त भिडियोमा एउटा मेसिनले खोलामा रहेका फोहरहरु सफा गरिरहेको देखिन्छ । बागमती, विष्णुमती, टुकुचा खोलामा रहेको ढल सफा भइरहेको दाबी पनि यो भिडियोमा गरिएको छ ।
Samiksha नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा एउटा खोला/नहरको दृश्य देख्न सकिन्छ । त्यहाँकाे पानीमा रहेका फाेहरलाई डुङ्गा आकारको एउटा सफाइ मेसिनले सफा गरिरहेको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘बागमती, विष्णुमती, टुकुचाको ढल सफा गरिँदै ।’
पोस्ट गरिएको एक दिनमै भिडियोमा ६० भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया दिइसकेका छन् । जसमध्ये अधिकांश टिकटक प्रयोगकर्ताले काठमाडौँ महानगरका मेयर बालेन शाहले राम्रो काम गरेको प्रतिक्रिया दिएका छन् । यही अवधीमा उक्त भिडियोमा दुई हजारभन्दा बढीले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने ३० भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
आगामी दिनमा उक्त भिडियोसहितको सामग्री झनै द्रुत गतिमा फैलिनसक्ने देखिएको छ । काठमाडौँका खोलाहरुमा ढल सफा भइरहेको सन्देश दिन खोजिएको भिडियो काठमाडौँकै हो त? प्रस्तुत प्रश्नमा केन्द्रीत रहेर हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
पछिल्लो समय काठमाडौँ महानगरका मेयर बालेन शाह युवाहरूमाझ चर्चामा छन् । यही सन्दर्भमा बागमती, विष्णुमती, टुकुचा खोलामा रहेको ढल मेसिनमार्फत् सफा गर्न थालिएको दाबीसहित एउटा भिडियो सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । उक्त भिडियो काठमाडौँको हो कि फरक सन्दर्भको हो भन्ने तथ्य पत्ता लगाउन हामीले तथ्यजाँच सुरु गर्यौँ ।
जाँचका क्रममा हामीले सबैभन्दा पहिले ‘Trash Skimmer Boat’ ‘Kathmandu Metropolitan City’ ‘Bagmati Khola’ लगायतका वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । विभिन्न तरिकाले पटकपटकको सर्चपछि हामीले केही नतिजा फेला पार्यौँ । सर्चका क्रममा Adam Lindquist नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो पनि भेटियो ।
१० वर्षअघि अर्थात् १२ अप्रिल २०१३ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो र सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियोबीच धेरै समानता पाइयो । तर, हामीले किवर्ड सर्च गरेर फेला पारेको उक्त भिडियो नेपालको नभई संयुक्त राज्य अमेरिकाको मेरील्याण्ड राज्यस्थित बाल्टिमोर शहरको हो ।भिडियोसँगै दिइएको जानकारी अनुसार १२ अप्रिल २०१३ को वर्षा कारण जोन्स फल्स र बाल्टिमोर बन्दरगाहमा फोहोर भएपछि फोहर सोर्ने डुङ्गाहरू ल्याइएको थियो । जोन्स फल्स र बाल्टिमोर बन्दरगाहको फोहोर सोर्ने काम चलिरहेका बेला उक्त भिडियो खिचिएको थियो ।
प्रस्तुत तथ्य फेला परेपछि के पुष्टि हुन्छ भने भिडियोमा देखिएको सरसफाईको काम नेपालको नभई अमेरिकाको पूरानो दृश्य हो । ‘बागमती, विष्णुमती, टुकुचाको ढल सफा गर्न उक्त मसिनको प्रयोग गरिएको छैन ।
निष्कर्ष
काठमाडौँस्थित बागमती, विष्णुमती, टुकुचाको ढल सफा गरिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो नेपालको होइन । १० वर्ष अगाडि संयुक्त राज्य अमेरिकाको मेरील्याण्ड राज्यस्थित बाल्टिमोर शहरमा खिचिएको भिडियोलाई गलत दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
