Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
७ फेब्रुअरी बिहान ४ बजेर १७ मिनेटमा टर्कीको दक्षिणी क्षेत्र ( सिरियाको सीमा नजिक) केन्द्रविन्दु बनाएर ७.८ रेक्टर स्केलको भूकम्प गयो । उक्त भूकम्प यति शक्तिशाली थियो कि हजारौँ मानिसले ज्यान गुमाई सकेका छन् भने सयौँ घरहरू क्षतिग्रस्त भएका छन् ।
भूकम्पका कारण ठूला ठूला घर भत्किइरहेका दृश्य अहिले सामाजिक संजालमा फैलिरहेका छन् । यही सेरोफेरोमा ठूला घर एकै पटक भत्किएका दृश्य सामाजिक संजालमा भेटिएका छन् । jayasambhoharahar नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा कयौँ भत्किएको दृश्य देख्न सकिन्छ । उक्त सामग्रीमा देखिएको दृश्य टर्कीस्थित भूकम्पपछिको रहेको दाबी गरिएको छ ।
भिडियोमा थमनेलमा लेखिएको छ- ‘टर्कीको भूकम्पले भवन चट्, सबैको विनास अवश्य छ यस धर्तीमा ।’
त्यस्तै Khem Dahal नामक टिकटक आइडीमा पनि सोही दृश्य देख्न सकिन्छ । उक्त सामग्रीमा पनि यो दृश्य टर्कीकै रहेको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा भनिएको छ- टर्कीमा गएको भूइचालोको एक दृश्य, ७.८५ म्याग्नेच्युट ।’
टर्कीमा भवनहरू भत्किएका दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएका प्रस्तुत सामग्री टर्कीको भूकम्पसँग सम्बन्धित छन् कि छैनन् भन्ने प्रश्नसहित हामीले प्रस्तुत तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
टर्कीको भूकम्पका कारण भवन भत्किएकाे दाबीसहित माथि उल्लेखित सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । जाँच गर्दैगर्दा हामीले सबैभन्दा पहिले भवन भत्किएका दृश्यको वास्तविकता पत्ता लगाउन चाह्यौँ । यसका लागि हामीले दाबीसहितको गुगल लेन्सको प्रयोग गरेर रिचर्स इमेज सर्च गर्यौँ ।
प्रस्तुत सर्चबाट हामीले news.com.au नामक संचार माध्यमा प्रकाशित समाचार फेला पार्यौँ । सेप्टेम्बर ३०, २०२१ मा प्रकाशित उक्त समाचारमा प्रयोग गरिएका दृश्यहरू र दाबीसहितका सामग्रीमा प्रयोग गरिएका दृश्यहरू एकैखालका देखिन्छन् ।
फेला परेको सोही समाचारका आधारमा हामीले ‘China demolishing unfinished high rises’ वाक्यांश गुगलमा सर्च गर्यौँ । सर्चको फलस्वरुप हामीले telegraph मा प्रकाशित अर्को सामग्री फेला पार्यौँ । २३ अगस्ट २०२२ मा प्रकाशित उक्त सामग्रीमा चीनले ठूला ठूला टावरहरू भत्काएकाे जानकारी दिइएको छ ।
चीनको आर्थिक नीतिसँग जोड्दै लेखिएको प्रस्तुत समाचार भित्र एउटा भिडियोसमेत देखिन्छ । त्यो सोही भिडियो हो जो माथि दाबीसहितको सामाग्रीमा देखिन्छ । unusual_whales नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोलाई टेलिग्राफले स्रोतको रुपमा प्रयोग गरेको हो । यो भिडियो एक वर्षअघिको रहेकोसमेत ट्विटरमा जानकारी दिइएको छ ।
फेला परेको प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने टर्कीको भूकम्पका कारण भवन भत्किएकाे दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएका भिडियो फरक सन्दर्भका हुन् । चीनले आफ्नो नीति अन्तर्गत भत्काएका भवनहरूको दृश्यलाई टर्कीको भूकम्पकासँग जोड्न खोजेको पाइयो ।
*दाबीसहितको सामग्री प्रस्तुत गर्ने क्रममा असम्बन्धित दाबी यस सामग्रीमा लिंक भएकाले सच्याइएको छ ।
निष्कर्ष
सामाजिक संजालमा दाबी गरिएजस्तो माथि उल्लेखित दृश्यहरू टर्कीको भूकम्पकोसँग सम्बन्धित छैनन् । चीनले आफ्नो नीति अन्तर्गत भत्काएका भवनहरूको दृश्यलाई भ्रामक तरिकाले टर्कीको भूकम्पकासँग जोडिएको छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
