Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: बझाङ जिल्लामा २६ मिनेटको अन्तरालमा दुईवटा भूकम्पको धक्का महसुस भएको दाबी, तस्बिरसहित ।
तथ्य: राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रको विवरणसँग नमिल्दो विवरणलाई टर्की देशसँग सम्बन्धित पुरानो तस्बिरसँग जोडेर सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको छ ।
पश्चिम नेपाल भूकम्प भएको भन्दै एउटा तस्बिर सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । उक्त तस्बिरसँगै बझाङ जिल्लामा २६ मिनेटको अन्तरालमा दुईवटा भूकम्पको धक्का महसुस भएको दाबी गरिएको छ ।
Saroj.bohara06 नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा एउटा तस्बिर जोडिएको छ । उक्त तस्बिरमा आधुनिक भवनहरु तहसनहस भएको दृश्य देख्न सकिन्छ ।
सोही तस्बिरमा जोडिएको अडियोमा एक व्यक्तिले भनेका छन्- ‘पश्चिम नेपालमा आज २६ मिनेटको अन्तरालमा दुईवटा भूकम्पको धक्का महसुस । बझाङको तलकोटमा २ बजेर ४० मिनेटमा ५ दशमलव ३ म्याग्नेच्युट र ३ बजेर ६ मिनेटमा बझाङकै जयपुर आसपास केन्द्रबिन्दु भएर ६ दशमलव ३ म्याग्नेच्युटको भूकम्प ।’
दाबीसहितको उही सामग्री bikrammahato906 नामक टिकटक आइडीमा पनि पोस्ट गरिएको पाइयो । एक हप्ताअघि मात्रै पोस्ट गरिएको सामग्रीमा ३३ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् ।
त्यस्तै सोही सामग्री urinashrestha0 टिकटक नामक टिकटक आइडीमा पनि पोस्ट गरिएको देखिन्छ । दाबीसहितको यो सामग्रीमा २१ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छ ।
प्रस्तुत तथ्यांकले के प्रष्ट पार्छन् भने आधुनिक भवनहरु तहसनहस भएको तस्बिरसँगै पोस्ट गरिएका दाबीहरु सामाजिक संजालमा व्यापक फैलिएका छन् ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
सबैभन्दा पहिले हामीले आधुनिक भवनहरु तहसनहस भएको तस्बिरलाई जाँच गर्यौँ । तस्बिरलाई गुगल लेन्सको रिभर्स इमेल सर्च गर्दा gettyimages.com मा पोस्ट गरिएको एउटा तस्बिर फेला पर्यो । फेला परेको तस्बिर र दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको तस्बिरमा समानता देख्न सकिन्छ ।
तर, जाँचका क्रममा फेला परेको तस्बिर नेपालसँग सम्बन्धित छैन । उक्त तस्बिर टर्कीको हाताय प्रान्तको हो । १२ फेब्रुअरी २०२३ मा टर्कीमा विनाशकारी भूकम्प गएको थियो । भूकम्पका कारण टर्कीमा ठूलो जनधनको क्षति भएको थियो ।
Getty Images को वेबसाइटमा दिएको विवरण अनुसार आधुनिक भवनहरु तहसनहस भएको दृश्य देखिने उक्त तस्बिर सेमल युर्टासले खिचेका थिए । सोही तस्बिरलाई नेपालसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
अर्कोतर्फ बझाङ जिल्लामा केन्द्रबिन्दु भएर २६ मिनेटको अन्तरालमा दुईवटा भूकम्प भएको दाबीलाई पनि प्रमाणित कुनै तथ्य फेला परेनन् । राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रको वेबसाइटमा नेपालमा केन्द्रबिन्दु भएका भूकम्पहरुको विवरण राखिएको छ ।
seismonepal.gov.np मा राखिएको विवरण अनुसार दुई हप्ता अगाडि मात्रै बझाङ जिल्लामा केन्द्रबिन्दु भएर दुईवटा भूकम्प गएका थिए । यी दुईवटा भूकम्प गएको समय अन्तर एक दिन देखिन्छ । अर्कोतर्फ दाबीसहितको सामग्रीमा दाबी र राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रको मापन नै फरक रहेको पाइयो ।
फेला परेका तथ्यहरुबाट के प्रष्ट हुन्छ भने भूकम्पको गलत विवरणसहित नेपालसँग सम्बन्धित नै नरहेको तस्बिरलाई सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । दाबीसहितको सामग्रीमा दिइएको विवरण गलत छ ।
निष्कर्ष
बझाङ जिल्लामा २६ मिनेटको अन्तरालमा दुईवटा भूकम्प गएको भन्दै पोस्ट गरिएको तस्बिरले भ्रामक सन्देश प्रवाह गरेको छ । राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रको मापनसँग नमिल्दो विवरणलाई टर्की देशसँग सम्बन्धित पुरानो तस्बिरसँग जोडेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्र, seismonepal.gov.np
तस्बिर र जानकारी विवरण, gettyimages.com
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे तथ्यजाँच, अनुसन्धान वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई [email protected] मा इमेल गर्नुसक्नुहुनेछ अथवा हामीलाई 9999499044 नम्बरमा ह्वाट्सएप गर्नुहोस् । हामीलाई सम्पर्क गर्न तपाईं सम्पर्क पेजमा गएरसमेत फारम भर्न सक्नुहुनेछ ।
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
