Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
अझैपनि काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र साह ‘बालेन’को चर्चा सामाजिक संजालमा रोकिएको छैन । तिनै चर्चाहरु बिच मेयर बानेलसँग सम्बन्धित दाबीसहितका अनेक सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा पोस्ट भइरहेका छन् । यही क्रममा HAMRO DIKTEL2 नामक टिकटक आइडीमा मेयर बालेनसँग सम्बन्धित दाबीसहितको सामग्री पोस्ट भएको छ ।
दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको दृश्यमा सयैँ मानिसहरुको भिड देखिन्छ । उक्त दृश्यमा ठूलै भागदौड मच्चिएको जस्तो पनि देखिएको छ । दाबीसहितको सामग्रीमा अडियो पनि सोही किसिमको डरलाग्दो सुनिएको छ । सो भिडियोमा राखिएको थमनेलले त झनै उक्त भिडियोलाई सनसनीपूर्ण बनाएको छ ।
थमनेलमा लेखिएको छ– ‘एक्कासी के भयो फेरि, अचानक हजारौँको भिड किन बालेनको नजिक आए ?’
झट्ट पढ्दा सामान्य लाग्ने प्रस्तुत थमनेलसहितको सामग्रीमा १ सय २६ भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया जनाइसकेका छन् ।
त्यस्तै मेयर बालेन साहसँग जोडिए अर्को दाबीसहितको सामग्री पनि टिकटकमै भेटिएको छ । I am back नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा बलात्कार आरोपी नेपाली क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेको पक्षमा बालेन साह उभिएको संकेत दिइएको छ ।
दाबीसहितको सामग्रीमा मेयर बालेन साह सार्वजनिक स्थलमा देखिएका छन् र उनले मानिसहरु वार्तालाप गरिरहेको देखिन्छ । उक्त भिडियोको थमनेलमा सन्दीपलाई न्याय भन्ने वाक्यांश प्रयोग गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा अंग्रेजी भाषामा लेखिएको छ- ‘सन्दीप लामिछानेका लागि बालेन साह काठमाडौँ आए, सन्दीपका लागि न्याय ।’
नेपाल प्रहरीले अनुसन्धान गरिरहेको सन्दीप लामिछानेको आरोप र माथि उल्लेखित सामग्रीमा गरिएको दाबी गम्भीर खालका भएका कारण हामीले प्रस्तुत सामग्रीको वास्तविकता पत्ता लगाउने जमर्को गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
दाबीसहितको पहिलो सामग्रीमा ठूलो भिडभाड देखिएको छ । उक्त सामग्रीमा अचानक हजारौँको भिड किन बालेनको नजिक आए ? भन्ने प्रश्न गरिएको छ । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने उक्त दृश्यमा देखिएको भीड र बालेन साहलाई जोड्न खोजिएको छ ।
हामीले सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्यको वास्तविकता पत्ता लगाउने जमर्को गर्यौँ । जसका लागि हामीले दाबीसहितको सामग्रीलाई पुन: एकपटक राम्ररी नियाल्यौँ । दाबीसहितको सामग्रीमा LakeSide TV नामक युट्युब च्यानलको लोगो देखिएको छ । उक्त लोगोलाई हामीले युट्युबमा सर्च गर्यौँ ।
प्रस्तुत युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका भिडियो हेर्दै जाँदा हामीले मूल भिडियो फेला पार्यौँ । १० सेप्टेम्बर २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो नै बालेन साहका बारेमा तयार पारिएको छ तर भिडियोमा देखिएको दृश्यसँग बालेन साहसँग सम्बन्धित देखिँदैन । भिडियोमा कुनै उत्सवमय भिडभाड देखिएको छ र दाबीसहितको सामग्रीमा भनिएजस्तो भीडले बालेन साहलाई पछ्याएको पनि देखिँदैन । एउटा सन्दर्भको दृश्यलाई युट्युब च्यानलले शीर्षक मार्फत् अर्को सन्दर्भसँग जोड्न खोजेको देखिन्छ ।
प्रस्तुत युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका अन्य भिडियोहरू सरसर्ती हेर्दा अधिकांश भिडियो सनसनीपूर्ण र भ्रामक तरिकाले प्रस्तुत गरिएको पाइयो । यसबाट के प्रस्ट हुन्छ भने ‘बालेनलाइ देखेपछि युवतीहरु भकाभक ढले, चल्यो रुवाबासी हेर्नुस यस्तो अचम्मको क्रेज देखियो’ शीर्षकको भिडियो पोस्ट गरेको युट्युब च्यानलको विश्वसनीयता विश्वास गर्न लायकको छैन । यो युट्युब च्यानलले फरक सन्दर्भका दृश्यहरूलाई फरक सन्दर्भसँग जोडेको सामग्री उत्पादन गरेको देखिन्छ ।
त्यसपछि हामी उक्त भिडभाड सहितको दृश्यको अर्को स्रोतको खोजीमा लाग्यौँ । हामीले प्रारम्भीक जाँचका क्रममा उक्त दृश्य इन्द्रजात्राको रहेको अनुमान लगाएका थियौँ । यही आधारमा हामीले युट्युबमा केही किवर्डहरु सर्च गर्यौँ । फलस्वरुप
Walking Firiri नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पर्याे । १० सेप्टेम्बर २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा काठमाडौँको वसन्तपुरस्थित इन्द्रजात्राको उल्लासमय दृश्यहरु देखाइएको छ ।
काठमाडौँस्थित वसन्तपुरको इन्द्रजात्रामा राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरुसँग काठमाडौँ महानगरका मेयर पनि सहभागि भएका थिए । हामीले इन्द्रजात्राका दृश्यहरू नियाल्ने क्रममा मेयर बालेन साहबारे जात्रामा नारा लागेको देखिन्छ । तर, इन्त्रजात्रामा देखिएको भिड बालेन साहकै लागि उभिएको भन्नु भ्रामक हो । माथि दाबीसहितको सामग्री र त्यसमा आएका प्रतिक्रियाले उक्त भिड बलेन साहलाई नै हेर्न आएको हो कि भन्ने देखिन्छ तर उक्त भिड इन्द्रजात्राका अवसरमा देखिएको भिड हो ।
त्यस्तै दाबीसहितको दोस्रो सामग्रीमा मा बालेन साहले वार्तालाप गरिरहेको दृश्य देखिएको छ र त्यहाँ सन्दीप लामिछानेका लागि बालेन साह काठमाडौँ आएको दाबी गरिएको छ । क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेलाई नाबालिगमाथि जबरजस्ती करणी गरेको आरोप लागेको छ । प्रहरी कहाँ पीडित बालिकाले जाहेरी दिएपछि काठमाडौँ महानगरिय प्रहरी वृत्त गौशाला र जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौँले संयुक्त रूपमा अनुसन्धान गरिरहेको छ । ती किशोरीका आफन्तका तर्फबाट भदौ २१ गते उक्त उजुरी दायर भएको थियो ।
सन्दीप भदौ ६ गते केन्यामा हुने टी-२० खेलका लागि गएका थिए । त्यहाँबाट क्यारेबियन प्रिमियर लिग (सिपिएल) खेल्न उनी वेष्ट इन्डिज पुगेका थिए । सन्दीपले गत सामाजिक संजालमार्फत् आफू चाँडै नेपाल आएर अनुसन्धानमा सहयोग गर्ने बताएका छन् तर उनी नेपाल कहिले आइपुग्छन् भन्ने टुंगो लागेको छैन ।
यही सन्दर्भमा आरोपी सन्दीपको पक्षमा काठमाडौँका मेयर बालेन उभिएको संकेतसहितको सामग्री पोस्ट गरिएको हाे । हामीले सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्यको वास्तविकता पत्ता लगाउने जमर्को गर्यौँ ।
दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको दृश्यमा एउटा लोगो पनि देखिएकाले हामीले युट्युबमा ‘balen’ ‘alfabeta’ ‘galaxy’ किवर्ड सर्च गर्यौँ । फलस्वरुप हामीले Galaxy 4K युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा सामग्री फेला पार्यौँ । २५ अगस्ट २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त रिपोर्टको शीर्षक रहेको छ,’भूमिगत पार्किङ खोज्दै बालेनको दौडधुप, अल्फाबिटा कम्प्लेक्सका सञ्चालकसँग चर्काचर्की’ ।
प्रस्तुत भिडियो रिपोर्टमा देखिएको दृश्य र माथि दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्य एउटै हो । यस तथ्यले के प्रष्ट पार्छ भने माथि दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्य सन्दीप लामिछानेसँग सम्बन्धित छैन । त्यो त फरक सन्दर्भमा अल्फाबिटा कम्प्लेक्सका सञ्चालकसँग भइरहेको वार्तालाप हो ।
निष्कर्ष
दाबीसहितको पहिलो सामग्रीमा देखिएको भिड बालेन साहका लागि होइन, इन्द्रजात्राको उत्सवमा सहभागी भएको हो । दाबीसहितको दोस्रो सामग्रीमा भनिएजस्तो बलात्कार आरोपी नेपाली क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेका विषयमा मेयर बालेन साहले कुनै प्रतिक्रिया दिएका छैनन् । दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको दृश्य फरक सन्दर्भको हो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
