Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्ती बगायो (घर र मान्छे बगेको भिडियो)
तथ्य: इन्डोनेशियाको सुम्बावा रिजेन्सी क्षेत्रमा आएको बाढीको भिडियोलाई काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीसँग जोडेर भ्रामक दाबी गरिएको पाइयो ।
बाढी र डुबानजन्य विपत्तीको एउटा भिडियो सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । उक्त भिडियोलाई काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीतर्फ संकेत गरिएको छ ।
Joshi Anupama नामक फेसबुक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा ठूलो बाढी आएको दृश्य जोडिएको छ । उक्त बाढीले एउटा घरसँगै एकजना व्यक्तिलाई नै बगाएको दृश्य देख्न सकिन्छ । सोही भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘खोलामा घर बनाउनुको नतिजा, सुकुम्बासी बस्ती काठमाडौँ ।’
६ जुलाई २०२४ मा पोस्ट गरिएको दाबीसहितको भिडियोलाई फेसबुक प्रयोगकर्ताले ४० लाख पटक हेरिसकेका छन् । त्यस्तै ३४ हजारभन्दा बढी कमेन्ट गरिएको भिडियोलाई करिब २ हजार फेसबुक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेको देखिन्छ ।
दाबीसहितको सोही भिडियो टिकटकमा पनि व्यापक फैलिएको छ । Joshi Anupama नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘बगायो काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्ती ।’
एक दिनअघि मात्रै पोस्ट गरिएको भिडियोलाई करिब ४० हजार पटक टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् ।
के भिडियोमा देखिएको दृश्य काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीसँग सम्बन्धित छ त? भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
लगातारको भइरहेको वर्षाका कारण केही दिनदेखि काठमाडौँमा बाढीजन्य विपत्ति निम्तिएको छ । यही सन्दर्भमा काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्ती भन्दै एउटा भिडियो सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । जाँचका क्रममा हामीले भिडियोबाट केही स्क्रिनसट लियौँ र गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ ।
रिभर्स इमेज सर्चको नतिजास्वरुप युट्युबमा फैलिएका थुप्रै भिडियोहरु फेला परे, जसमध्ये अधिकांश नतिजाहरु काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीसँग जोडिएको पाइयो ।
तर, पटकपटकको जाँचबाट सोही दृश्य जोडिएको अर्को भिडियो भेटियो । Disaster Hub नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको रिलमा उक्त भिडियो चीनको बाढीसँग सम्बन्धित रहेको दाबी गरिएको छ । यो भिडियो सुरुको भिडियोभन्दा अलि प्रष्ट देखिन्छ तर हामीलाई विश्वसनीय लागेन । यही भिडियोबाट केही स्क्रिनसट लिएर हामी पुन: गुगल लेन्समा जाँच गर्यौँ ।
जाँचको नतिजास्वरुप दुईवटा समाचार लिंकहरु फेला परे । suara.com र ashevilleglass.com नामक वेबसाइटमा पोस्ट गरिएका तस्बिर र दाबीसहितको भिडियोमा केही समानता देख्न सकिन्छ । तर, यी बेवसाइटको भाषा भने हामीले बुझ्न सकेनौँ ।
भाषाको जाँचका क्रममा फेला परेका समाचारहरु इन्डोनेशियन भाषामा लेखिएको पत्ता लाग्यो । हामीले गुगल अनुवाद (ट्रान्सलेट)को सहयोगमा suara.com मा प्रकाशित समाचारलाई बुझ्ने कोशिस गर्यौँ ।
अनुदित समाचार अनुसार २०२४ फेब्रुअरीमा इन्डोनेशियाको सुम्बावा रिजेन्सी (Sumbawa) क्षेत्रमा बाढी आएको थियो । उक्त बाढीबाट घरहरु डुबानमा परेको र मानिसहरु विस्तापित भएका थिए । यही क्रममा सुम्बावा रिजेन्सीको एउटा घर र घरधनीलाई बाढीले बगाएको भिडियो सामाजिक संजालमा फैलिएको थियो ।
वास्तविक भिडियोको जाँचका लागि हामीले समाचारमा उल्लेख गरिएको तस्बिरको क्याप्सनलाई युट्युब लगायतका सामाजिक संजालमा सर्च गर्यौँ । जाँचको नतिजास्वरुप KOMPASTV नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो रिपोर्ट फेला पर्यो । १० फेब्रुअरी २०२४ मा पोस्ट गरिएको भिडियो र काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्ती भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियोमा समानता देख्न सकिन्छ ।
इन्डोनेशियास्थित सुम्बावा रिजेन्सी बाढीसँग सम्बन्धित सोही भिडियोलाई Buletin iNews, Liputan6, Tribun Jateng लगायतका थुप्रै युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
निष्कर्ष
काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीमा बाढी आएको भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो नेपालको होइन । २०२४ फेब्रुअरीमा इन्डोनेशियाको सुम्बावा रिजेन्सी क्षेत्रमा आएको बाढीजन्य विपत्तिको भिडियोलाई काठमाडौँको सुकुम्बासी बस्तीसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
समाचार, ashevilleglass.com
समाचार, suara.com
भिडियो, KOMPASTV
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
