Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: अविरल वर्षाका कारण नेपालमा बाढी-पहिरोजन्य समस्या निम्तिएको (भिडियोसहित) दाबी ।
तथ्य: नेपालमा बाढी-पहिरोजन्य विपद् निम्तिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएका दृश्यहरू २०७२ को महाभूकम्पसँग सम्बन्धित छन् ।
सामाजिक संजालमा एउटा भिडियोसहितको सामग्री फेला परेको छ । उक्त भिडियोमा विपद्का केही दृश्यहरु जोडिएको छ र अविरल वर्षाका कारण नेपालमा बाढी-पहिरोजन्य समस्या निम्तिएको दाबी गरिएको छ ।
Syed Sherali Sherry नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा मानिसहरु रोइरहेको, कराइरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । साथै भिडियोलाई हेर्दा नेपालमा ठूलो विपद् निम्तिएको देखिन्छ ।
भिडियोको थमनेलमा नेपालमा बाढी-पहिरोजन्य समस्या निम्तिएको दाबी गरिएको छ । साथै त्यहाँ अंग्रेजी भाषामा नेपालमा के भएको हो भन्ने जिज्ञासासमेत राखिएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ- ‘Nepal: Incessant rainfall triggers landslides, floods. What happen in Nepal?’
नेपालमा वर्षा भइरहेको समयमा प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीले आम सामाजिक संजाल प्रयोगकर्तालाई आतंकित बनाउने देखिन्छ । यही कारण हामीले दाबीसहितको भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
जल तथा मौसम विज्ञान विभागको मौसम पूर्वानुमान महाशाखाका अनुसार नेपालमा २०८० सालको मनसुन जेठको अन्तिम साता भित्रिएको थियो । यस वर्ष सरदर मितिभन्दा एक दिन ढिला मनसुन कायमै छ । पछिल्लो समय देशभरको मौसम सामान्यदेखि पूर्ण बदली रहेको छ । यही कारण नेपालका केही स्थानहरूमा हल्कादेखि मध्यम वर्षा भइरहेको छ ।
वर्षा भइरहेको सन्दर्भमा माथि उल्लेखित भिडियोमा बाढी-पहिरोजन्य ठूलै समस्या निम्तिएको दाबी गरिएको छ । उक्त भिडियो बाढी-पहिरोजन्य विपद्को दृश्य हो कि होइन भन्ने विषयमा केन्द्रीत रहेर हामीले यो तथ्यजाँच गरेका छौँ । जाँचका क्रममा सबैभन्दा पहिले हामीले भिडियोको मूल सन्दर्भ पत्ता लगाउने कोशिस गर्यौँ ।
दाबीसहितको भिडियोलाई सरसर्ती हेर्दा उक्त दृश्य बाढी-पहिरोको नभई भूकम्पको जस्तो देखिन्छ । यही कारण हामीले ‘Earthquake in Nepal’ लगायतका वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप Travel Gecko Nepal नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
फेला भिडियोलाई २५ अप्रिल २०२० मा युट्युबमा पोस्ट गरिएको देखिन्छ । तर, यो भिडियो २०१५ मा महाभूकम्प गइरहेका बेला काठमाडौँको स्वयम्भूनाथ मन्दिरबाट खिचिएको जानकारी दिइएको छ । यही भिडियोको एउटा अंशलाई माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको पाइयो ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने माथि उल्लेखित भिडियो बाढी-पहिरोजन्य विपद्को होइन । उक्त भिडियो २०७२ वैशाख १२ गते शनिबार गोरखाको बार्पाकमा केन्द्रविन्दु बनाई महाभूकम्प जाँदा काठमाडौँमा खिचिएको छ । यही भिडियोलाई आठ वर्षपछि भ्रामक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको देखिन्छ ।
अर्कोतर्फ दाबीसहितको भिडियोमा अन्य दृश्यहरुसमेत जोडिएको देखिन्छ । ती दृश्यलाई पनि बाढी-पहिरोजन्य विपद्को दृश्यका रुपमा परिचित गरिएको छ । उक्त भिडियोमा नेपाल-चीनको सीमा क्षेत्र देख्न देख्न सकिन्छ । यस भिडियोको मूल सन्दर्भ पत्ता लगाउन हामीले ‘Earthquake in Nepal’ किवर्डलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप BBC News मा पोस्ट गरिएको मूल भिडियो फेला पर्यो । आठ वर्षअघि अर्थात् २८ अप्रिल २०१५ मा पोस्ट गरिएको भिडियो र दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियो उस्तै देखिएको छ ।
फेला परेको पछिल्लो भिडियो पनि २०७२ को महाभूकम्पकै दृश्य हो । यसलाई बाढी-पहिरोजन्य विपद्को दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । अर्कोतर्फ भिडियोको थमनेलमा एउटा समाचार शीर्षकको स्क्रिनसट राखिएको छ । उक्त स्क्रिनसटमा लेखिएको छ- ‘Nepal: Incessant rainfall triggers landslides, floods’ । यही वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्दा WION नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
दुई हप्ताअघि अर्थात् ९ अगस्ट २०२३ मा पोस्ट गरिएको भिडियो काठमाडौँमा आएको बाढीसँग सम्बन्धित छ । तर, यो थमनेललाई तोडमोड गरी फरक सन्दर्भका भिडियोमा जोडिएको देखिन्छ । यसबाट के पुष्टि हुन्छ भने २०७२ को महाभूकम्पका दृश्य र अन्य दृश्यहरूलाई भ्रामक तवरले सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
निष्कर्ष
काठमाडौँस्थित बागमती, विष्णुमती, टुकुचाको ढल सफा गरिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो नेपालको होइन । १० वर्ष अगाडि संयुक्त राज्य अमेरिकाको मेरील्याण्ड राज्यस्थित बाल्टिमोर शहरमा खिचिएको भिडियोलाई गलत दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
नेपालमा बाढी-पहिरोजन्य विपद् निम्तिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएका दृश्यहरू २०७२ को महाभूकम्पसँग सम्बन्धित छन् । फरक सन्दर्भको थमनेललाई तोडमोड गरी फरक सन्दर्भका भिडियोहरुलाई भ्रामक दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
हाम्रा स्रोतहरू
WION
mfd.gov.np
BBC News
Travel Gecko Nepal
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
