Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा सामग्री फेला परेको छ, उक्त सामग्रीमा एक जना प्रहरी अधिकारी मानिसहरूमाथि पेस्तोल ताकिरहेको अवस्थामा देखिएका छन् र यो दृश्यलाई अमेरिकी मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी) नेपालमा भित्रनुको परिणामका रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
Bishnu Jung नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा प्रहरी अधिकारीले पेस्तोल देखाउँदै मानिसहरूलाई हलचल नगर्न निर्देशन दिइरहेका छन् र उनले ज्यानको चेतावनी दिइरहेको भावसमेत देखाइरहेका छन् । प्रहरी अधिकारीले पेस्तोल झिकेसँगै मानिसहरूले त्यसको प्रतिवाद गरेको दृश्यसमेत भिडियोमा देख्न सकिन्छ ।
प्रस्तुत भिडियोको थमनेलमा एमसिसी विरोधी नारासहित एमसिसीको कामबारे प्रश्न गरिएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ- ‘एमसिसी के हो ? यसले कसरी काम गर्छ ? लप्सिफेदी, एमसिसी चाहिँदैन देश बेच्न पाइँदैन ।’
एमसिसीसँग जोडिएको प्रहरीले पेस्तोल ताकेको भिडियोमा करिब ७ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । १७ प्रतिक्रिया र ४० प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेको सामग्रीमा दाबी गरिएको सन्दर्भ सही छ कि भ्रामक छ ? वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले उक्त सामग्रीको जाँच गरेका छौँ ।
तथ्य जाँच र प्रमाणीकरण
मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी) अमेरिकी सरकारले तल्लो स्तरका देशहरूलाई सहायता गर्न स्थापना गरेको एजेन्सी हो । एमसिसीमार्फत् अमेरिकाले नेपाललाई करिब ५६ अर्ब रुपैयाँ (५० करोड अमेरिकी डलर) सहयोग उपलब्ध गराउने भनेर नेपालकै संसद्बाट यसलाई अनुमोदन गरिएको थियो ।
२०७८ फागुन १५ गते अनुमोदन गरिएको उक्त आर्थिक सहयोगलाई नेपालले विद्युत् प्रसारण लाइन र सडक स्तरोन्नतिमा लगाउनुपर्ने सम्झौता छ । एमसिसी अनुमोदन भएको एक वर्षपछि सामाजिक संजालमा माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्री पोस्ट भयो । उक्त सामग्रीमा एक प्रहरी अधिकारीले मानिसहरूमाथि पेस्तोल तेर्स्याएको दृश्य देख्न सकिन्छ ।
प्रस्तुत सामग्रीको जाँच गर्ने क्रममा सबैभन्दा पहिले हामीले मानिसहरूमाथि पेस्तोल तेर्स्याएको दृश्यको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गर्यौँ । जसका लागि हामीले ‘प्रहरीले पेस्तोल’ लगायतका किवर्ड तयार पार्यौँ र तिनलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । फलस्वरुप हामीले jharana khabar नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
एक महिनाअघि अर्थात् ६ जनवरी २०२३ मा पोस्ट गरिएको सोही घटनाको भिडियोको एउटा अंशलाई काटेर सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको पायो । भिडियोको शीर्षक छ- ‘शंखरापुरको बोझिनी अझै तनावग्रस्त,प्रहरीले जनतालाई पेस्तोल ताक्दा भागदौड ।’
फेला परेको भिडियोमा ‘शंखरापुरको बोझिनी’ भन्ने स्थानलाई उल्लेख गरिएको छ । यो वाक्यांशलाई आधार बनाएर गुगलमा किवर्ड सर्च गर्दा सोही घटनासँग सम्बन्धित अर्को सामग्री फेला पर्यो । setopati मा प्रकाशित उक्त समाचारमा ‘शंखरापुरमा स्थानीयमाथि पेस्तोल ताक्ने इन्स्पेक्टरमाथि छानबिन सुरू’ भएको जानकारी दिइएको छ ।
२०७९ पुस २४ गते प्रकाशित समाचार अनुसार पुस २० गते शंखरापुर नगरपालिका-३ लप्सीफेदी बोझेनीमा इन्स्पेक्टर विशालबहादुर बुढाथोकीले पेस्तोल ताकेका थिए । शंखरापुर नगरपालिका-३ लप्सीफेदी बोझेनीमा स्थानीयले विरोध प्रदर्शन गरेका थिए र त्यही ड्युटीमा रहेका प्रहरी वृत्त बौद्धमा कार्यरत विशालबहादुर बुढाथोकीले पेस्तोल ताकेर हान्दिने धम्की समेत दिएका थिए ।
शंखरापुर नगरपालिका यस्तो क्षेत्र हो जहाँ सबस्टेसन निर्माणस्थल भइरहेको छ र स्थानीय विरोध गरिरहेका छन् । मुआब्जा तथा क्षतिपूर्ति विवाद बल्झिएको उक्त क्षेत्रमा स्थानीयहरूले विरोध गरिरहेका बेला न्स्पेक्टर विशालबहादुर बुढाथोकीले पेस्तोल ताकेको घटना भएको थियो ।
घटनाक्रमको यही शिलशिलामा उक्त घटनाको भिडियोलाई एमसिसीसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । तर, लप्सीफेदी सबस्टेसन निर्माणमा मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी)को प्रत्यक्षा संलग्नता रहेको प्रमाण भेटिएन । अर्कोतर्फ हामीले उक्त आयोजनामा नेपाल सरकार तथा विद्युत प्राधिकरणको लगानी र एसियाली विकास बैंक (एडिबी) को ‘विद्युत प्रसारण विस्तार तथा प्रणाली सुधार आयोजना’ अन्तर्गतको ऋणा तथा अनुदानबाट संचालन भएको तथ्य फेला पार्यौँ ।
लप्सीफेदी सबस्टेसनको निर्माणबारे setopati मा लेखिएको रिपोर्ट अनुसार मुआब्जा तथा क्षतिपूर्ति बापत करिब ५० करोड रुपैयाँ वितरण भइरहेको अवस्थामा पनि शंखरापुरमा क्षतिपूर्तिकै विवाद चर्चिएको थियो । उक्त समाचारमा नेपाल सरकार र एसियाली विकास बैंक (एडिबी) को लगानीमा उक्त सबस्टेसनको निर्माण भइरहेको जानकारी दिइएको छ ।
रिपोर्टमा लेखिएको छ- ‘आयोजना निर्माणका लागि एडिबीसँग १० चैत २०६८ (२३ मार्च २०१२)मा पहिलो र ऋण एसियाली विकास बैंकसँग मार्च २०१२ मा र २५ भदौ २०७४ (१० सेप्टेम्बर २०१७)मा दोस्रो ऋण सम्झौता भएको थियो । लप्सीफेदी र चाँगुनारायण सबस्टेसन निर्माणका लागि पहिलो ठेक्का सम्झौता २८ मंसिर २०७४ मा भएको थियो । ठेकेदारले लप्सीफेदी सबस्टेसन निर्माणका लागि एक वर्ष काम गरेको थियो । तर, ठेकेदारको काम सन्तोषजनक नभएपछि ठेक्का तोडी ४ मंसिर २०७७ नयाँ ठेक्का लगाइएको थियो ।’
प्रस्तुत रिपोर्टले मात्र हामी विश्वस्त हुन सकेनौँ । हामीले लप्सीफेदी सबस्टेसन निर्माणमा एमसिसीको संलग्नताबारे नेपाल विद्युत प्रधिकरण अन्तर्गतको आयोजना व्यवस्थापन निर्देशनालयका उप कार्यकारी निर्देशक ताराप्रसाद प्रधानलाई सम्पर्क गर्यौँ ।
लप्सीफेदी सबस्टेसन निर्माण आयोजना एमसिसी भित्रनुभन्दा वर्षौँअघिदेखि सुरु भएको जानकारी उप कार्यकारी निर्देशक ताराप्रसाद प्रधानले दिए । उनले भने,‘एमसिसी आएको भर्खर त हो नि, हामीले एडीवीको सहयोगमा २०१२ देखि नै काम गर्दै आएका हौँ । लाइन सप्लाइमा मल्टिपल कनेक्सन गरिएको हुन्छ कहाँ कुन लाइन जोडिन्छ भनेर हेर्नु फरक कुरा होला ।’
निष्कर्ष
लप्सीफेदी सबस्टेसन निर्माणमा मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी)को प्रत्यक्षा संलग्नता रहेको प्रमाण भेटिएन । फरक सन्दर्भको दृश्यलाई काटछाँट गर्दै भ्रामक थमनेल राखेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
