Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
सामाजिक संजालमा एउटा दृश्यसहितको सामग्री फेला परेको छ । मानिसहरूको एउटा भीड भागदौड गरिरहेको र केही खोजीरहेको जस्तो उक्त सामग्रीमा जोडिएको दृश्यमा देखिन्छ । माथितिरबाट माटो खसालिइएको देखिन्छ र सोही खसालिएको माटोमा मानिसहरू दौडिरहेकोसमेत भिडियोमा देखिएको छ ।
Samir Rain123 नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा नेपालका दुईवटा झण्डा राखिएको छ र रोएको सांकेतिक इमोजी राखिएको छ । उक्त सामग्रीमा राखिएको नेपालको झण्डाले प्रस्तुत भिडियो नेपालसँग सम्बन्धित रहेको र रोएको इमोजीले उक्त घटना दुखद् हो भन्ने संकेत गर्दछ ।
प्रस्तुत भिडियोसहितको सामग्री केही समयअघि नै पोस्ट गरिएको भएपनि यसमा भर्खरै भर्खरै कमेन्ट गर्न थालिएको छ । यसको अर्थ के हुन्छ भने सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताबीच उक्त सामग्री पुन: फैलिन थालेको छ । १५ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेको उक्त सामग्रीबारे प्रयोगकर्ताले कमेन्टमार्फत् घटनाको थानकारी दिन चाहेको देखिन्छ ।
टिकटक प्रयोगकर्ताले हालसालै ‘के हो यस्तो’, ‘जय नेपाल’ लगायतका कमेन्ट गरेका छन् । आगामी दिनमा उक्त भिडियो थप दाबीसहित सामाजिक संजालमा नफैलियोस् भन्ने उद्देश्यका साथ हामीले यो तथ्यजाँच गरेका हौँ । यस तथ्यजाँचको उद्देश्य भिडियोमा देखिएको घटनाको वास्तविकता पत्ता लगाउने मात्रै हुनेछ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
टिकटक सामग्रीमा जोडिएको दृश्यमा कुनै मसिनले माथिबाट माटो झारीरहेको देखिन्छ । त्यही माटोमा मानिसहरू भागदौड गरेकोसमेत देखिन्छ । त्यहाँ दुईवटा नेपालको राष्ट्रिय झण्डा र रोएको इमोजी राखिएको छ । यी तीनवटा संकेतलाई पछ्याउँदै हामीले तथ्यजाँच सुरु गर्यौँ ।
सुरुमा हामीलाई उक्त दृश्य कुनै खानीको हुनसक्छ भन्ने लाग्यो । यही आधारमा हामीले ‘miners asia’ भन्ने किवर्डलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ । जसको नतिजा हामीलाई फाइदाजनक सावित भयो ।
यही नतिजाको आधारमा हामीले म्यानमारका खनिज खानीको बारेमा जानकारी पायौँ । जहाँ माथि दाबीसहितको भिडियोमा देखिएजस्तै तरिकाबाट खानीबाट निस्किएका पदार्थहरू खोजिने रहेछ । यही जानकारीका आधारमा हामीले ‘miners in Myanmar’ भन्ने किवर्ड युट्युबमा सर्च गर्यौँ । जसको फलस्वरुप हामीले टिकटकमा पोस्ट गरिएको भिडियोको मूल स्रोत प्राप्त गर्यौँ ।
Wolfgang227 नामक युट्युब आइडीमा ६ जुलाई २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको शीर्षक छ- ‘Jade miners in Myanmar’ फरक फरक दृश्यहरू जोडेर तयार पारिएको उक्त भिडियोको एउटा अंशलाई काटेर नेपालको राष्ट्रिय झण्डा राखेर सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
युट्युब च्यानलले दिएको विवरण अनुसार म्यानमारमा जेड खानीमा पहिले स्थानीयले हातले खन्ने गरेको र सरकारले चिनियाँ कम्पनी मार्फत् ठूला मेसिन ल्याएपछि ती मेसिनले खनेको माटोमा स्थानीयहरूले खनिज खोज्ने रहेछन् ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने नेपालको झण्डा र रोएको इमोजी राखिएको उक्त भिडियो म्यानमारको हो । भिडियोलाई भ्रामक बनाउनका लागि त्यहाँ नेपालको राष्ट्रिय झण्डाको दूरुपयोग गरिएको छ ।
निष्कर्ष :
नेपालको राष्ट्रिय झण्डा राखिएको दाबीसहितको भिडियो म्यानमारको हो । उक्त भिडियो कुनै दुखद् घटनाको पनि होइन, जेड खानीमा स्थानीयले खनिज खोजिँरहँदाको भिडियो हो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
