Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
- भैरहवा विमानस्थलमा अचानक प्लेन दुर्घटना (विमान दुर्घटना)
- ५० जनाको ज्यान गयो, १५० जना घाइते
- घाइतेमध्ये ४५ जना सिकिस्त
- तत्काल एम्बुलेन्सबाट युनिभर्स मेडिकल लगियो
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमार्फत् उल्लेखित सूचनासहितको दाबीलाई फैलाउन खोजिएको छ । #reshurajesh नामक टिकटक आइडीमा ११ अप्रिल, ५ बजे पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा विमान दुर्घटनापछि उद्दार भइरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ ।
भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ– ‘प्लेन दुर्घटनाबाट ५० जनाको मृत्यु, १५० जना घाइते, भैरहवा विमानस्थलमा ।’ भिडियोमा नेपाली भाषाको अडियो पनि सुनिन्छ । समाचार शैलीमा तयार पारिएको उक्त अडियोमा माथि उल्लेखित शीर्षकहरू वाचन गरिएको छ ।
न्युजचेकरले तथ्यजाँच गरिरहँदा उक्त भिडियो पोस्ट भएको ३ घण्टा मात्रै भएको थियो । यति छोटो समयमै उक्त भिडियोमाथि करिब ६ हजार सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका थिए । यही अवधिमा उक्त भिडियोलाई करिब १ सय ५० टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेकाे देखिन्थ्यो ।
यतिमात्र होइन, पोस्ट भएको ३ घण्टामै उक्त भिडियोमा राखिएको अडियोबाट धमाधम थप भिडियोहरू पुन:निर्माणसमेत गरिएको देखिन्छ । यो तथ्यले के प्रष्ट पार्छ भने उक्त विमान दुर्घटनाको सूचनाको फैलावट तिब्र छ । हेर्नुहोस्, पुन:निर्मित भिडियो :
विमान दुर्घटनाजस्तो सम्बेदनशील विषय, त्यसमा पनि ५० जनाको ज्यान गएको र १५० जना घाइते भएको सूचना सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिन थालेपछि न्युजचेकरले उक्त दाबीमाथि तथ्यजाँच गर्ने जमर्को गरेको छ । तथ्यजाँचमा विमान दुर्घटना भएको उक्त सूचना गलत भएको पुष्टि हुन्छ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
टिकटकमा पोस्ट भएको केही बेरमै न्युजकेकरले विमान दुर्घटना भएको दाबी गर्ने उक्त भिडियो फेला पार्यो । केही समयको निरिक्षणपछि उक्त भिडियो द्रुत गतिमा फैलिन थाल्यो । त्यसपछि तथ्यजाँचको काम सुरु भयो ।
सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको भिडियोमा राखिएको तस्बिर र अडियोको मूल स्रोत पत्ता लगाउने कामतिर हामी लाग्यौँ । यसका लागि हामीले भिडियोमा राखिएको तस्बिर र नेपालमा विमान दुर्घटना हुँदा खिचिएका तस्बिरसँगै राखेर पहिचान गर्ने कोशिस गर्यौँ । केही बेरको जाँचपछि दाबीसहितको भिडियोमा प्रयोग गरिएको तस्बिरको मूल स्रोत र सन्दर्भ फेला पर्यो ।
२०७४ सालमा ढाकाबाट काठमाडौँ आएको विमान त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटना हुँदा उक्त तस्बिर खिचिएको थियो । फागुन २८ (२०७४) गते युएस-बाङ्ला एयरसाइन्सको फ्लाइट २११ त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटना भएको थियो । उक्त विमान दुर्घटना हुँदा ७१ जना यात्रुहरु मध्य विमानमा सवार चालक दलका सदस्यसहित ५१ जनाको ज्यान गएको थियो भने २० जना घाइते भएका थिए ।
सोही दुर्घटनाको तस्बिर गलत समाचारमा प्रयोग गरिएको देखिन्छ । उक्त दुर्घटनापछि उद्दारकै क्रममा अन्तर्राष्ट्रिय समाचार एजेन्सी एएफपीका लागि नेपाली फोटो पत्रकार प्रकाश माथेमाले उक्त तस्बिर खिचेका थिए ।
विमान दुर्घटना भएको दाबी गर्ने भिडियोमा प्रयोग गरिएको तस्बिर नै फरक सन्दर्भको तथ्य प्राप्त भएपछि हामीले टिकटक भिडियोको मूल स्राेत प्रत्ता लगाउने काममा जुट्यौँ । भिडियोमा देखिने ccNEPALIKHABARTV को वाटरमार्कले हामीलाई भिडियोको मूल स्रोतसम्म पुर्यायो ।
NEPALI KHABAR TV नामक युट्युब च्यानल खोज्दा सोमबार नै पोस्ट गरिएको एउटा बुटेलिन भेटियो । यही बुलेटिनको एउटा अपूराे अंश टिकटकमा फैलाइएको पाइयो । उक्त अपूराे अंशले सामाजिक संजालमा गलत सूचना प्रवाह गरेको देखिन्छ । सनसनीपूर्ण ढंगले तयार पारिएको युट्युब भिडियोमा भने यो दुर्घटना एउटा अभ्यास मात्रै भएको जानकारी दिइएको छ ।
वास्तविक तथ्य पत्ता लगाउन हामीले पुन: विमान दुर्घटना सम्बन्धी किवर्ड सर्च गर्यौँ । ‘भैरहवा विमानस्थल’, ‘भैरहवा प्लेन दुर्घटना’, ‘विमान दुर्घटना भैरहवा’, ‘भैरहवा विमानस्थल, आगलागी’ लगायतका अंग्रेजी-नेपाली किवर्ड सर्च गर्दा केही परिणाम निस्किए । नेपालका केही संचार माध्यममा ‘भैरहवा विमानस्थलमा अचानक आगलागी हुँदा…’ शीर्षकसहितका ताजा समाचार भेटिए ।
Ekagaj.com मा समेत सोमबार नै (चैत २८) पोस्ट गरिएको समाचरमा उक्त शीर्षक राखिएको छ । सुरुमा दुर्घटना नै भएको हो जसरी लेखिएको समाचारको बिच भागमा ‘यी सबै घटना भैरहवास्थित गौतमबुद्ध अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलमा नमुनाको रुपमा आगलागी नियन्त्रण अभ्यासका लागि गरिएको थियो’ लेखिएको छ ।
विमानस्थल क्षेत्रभित्र हुने सम्भावित विमान दुर्घटना र दुर्घटनापछि हुने उद्धारको पूर्वतयारी स्वरुप आइतबार साँझ ७ बजे उक्त अभ्यास गरिएको रहेछ । तर, संचार माध्यम र युट्युब च्यानलहरूले उक्त समाचारलाई सनसनीपूर्ण तरिकाले प्रस्तुत गरेका रहेछन् । जसका कारण सामाजिक संजालमा गलत सूचना फैलिएको हो ।
निष्कर्ष
भिडियोमा दाबी गरेजस्तो भैरहवा विमानस्थल विमान दुर्घटनाका कारण ५० जनाको ज्यान गएको छैन । सम्भावित विमान दुर्घटना र दुर्घटनापछि हुने उद्धारको पूर्वतयारी स्वरुप गरिएको सांकेतिक उद्धारको अभ्यासको सूचनालाई सामाजिक संजालमा भ्रामक तरिकाले फैलाइएको छ ।
नतिजा : भ्रामक/असत्य
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
