Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ भारत भ्रमणबाट फर्किएसँगै भारतीय नागरिकले वंशजको आधारमा नेपाली नागरिकता लिन थालेको समाचार आएको छ ।
तथ्य: ‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ शिर्षकको समाचारसँग प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भारत भ्रमण र भ्रमणको पूर्वसन्ध्यामा भएको नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरणको कुनै
सम्बन्ध छैन ।
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा दाबीसहितको सामग्री फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा नेपालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ भारत भ्रमणबाट फर्किएसँगै भारतीय नागरिकले वंशजको आधारमा नेपाली नागरिकता लिन थालेको समाचार आएको दाबी गरिएको छ ।
Rabibalenharka नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा एउटा समाचार पत्रको कटिङ पनि जोडिएको छ । उक्त समाचारको शीर्षक छ- ‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ । यो भिडियो सामग्रीको थमनेलमार्फत् दाबी पेश गरिएको छ ।
भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘नागरिकता विधेयक पारित गरेर इन्डिया भ्रमण गएका प्रचण्ड नेपाल फर्किएको केही समयदेखि नै इन्डियन नागरिकले वंशजको आधारमा नागरिकता लिन थालेको र नेपालीभन्दा भारतीय बढी रहेको समाचार आएको छ ।’
६ दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा करिब २ हजार टिकटिक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । दुई सयभन्दा बढी प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया दिइसकेको उक्त दाबीसहितको सामग्रीलाई ७० भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री आगामी दिनमा झनै फैलिन सक्ने यस तथ्यांकले प्रस्ट पारेछ ।
नागरिकता जस्तो महत्वपूर्ण विषयमा गरिएको दाबी अत्यन्तै संवेदनशील छ । त्यसैले प्रधानमन्त्रीसँग जोडिएको प्रस्तुत संवेदनशील दाबीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
नेपालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले २०८० जेठ १७-२० गते भारत भ्रामण गरे थिए । उक्त चारदिने भारत भ्रमणमा नेपालको तर्फबाट ८८ जनाभन्दा धेरै प्रतिनिधि समेटिएको थियो । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भारत भ्रमणको पुर्वसन्ध्यामा राष्ट्रपति रामचन्द्र पाैडेलले नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरण गरेका थिए ।
तत्कालीन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले प्रमाणीकरण नगरेको नागरिकता विधेयकलाई प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणको पुर्वसन्ध्यामा प्रमाणिकरण गरेपछि प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेकपा (एमाले)ले विरोध गरेको थियो । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भारत भ्रमण र नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरण यही सन्दर्भमा दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
माथि उल्लेखित भिडियो सामग्रीमा नेपालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ भारत भ्रमणबाट फर्किएसँगै भारतीय नागरिकले वंशजको आधारमा नेपाली नागरिकता लिन थालेको समाचार आएको दाबी गरिएको छ । नागरिकता विधेयक प्रमाणिकरणसँग जोडेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको दाबीसहितको सामग्रीमा एउटा समाचार पत्रको कटिङसमेत जोडिएको देखिन्छ ।
सबैभन्दा पहिले हामीले सोही समाचार पत्रको कटिङबाट जाँचको सुरुवात गर्यौँ । उक्त समाचार पत्रको कटिङमा नागरिकता बनाउनेहरुमध्ये नेपाली भन्दा धेरै भारतीय नागरिक रहेको जानकारी दिइएको छ । उक्त कटिङमा अन्य सूचना भने प्रष्ट तरिकाले देखिएको छैन । यही कारण हामीले ‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ भन्ने शीर्षकलाई इन्टरनेटका मध्यममा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप भारतीयलाइ नेपाली नागरिकता दिन बन्द गर नामक फेसबुक पेजमा पोस्ट गरिएको अर्को समाचार पत्रको कटिङ फेला पर्यो । १० मार्च २०१५ मा पोस्ट गरिएको उक्त कटिङमा माथि उल्लेखित समाचार अलि फराकिलो तरिकाले देख्न सकिन्छ । तर, उक्त कटिङमा समाचार छापिएको मिति र समाचार पत्रको नाम खुलेको छैन ।
फेसबुक पेजमा पोस्ट गरिएको समाचार पत्रको कटिङमा छापिएका अन्य समाचारतर्फ हाम्रो ध्यान गर्यो । उक्त समाचारमा उक्त समाचारमा ‘अछाम जिल्ला’ ‘उपराष्ट्रपति परमानन्द झा’ ‘खुल्ला दिशामुक्त घोषणा’ लगायतका वाक्यांशहरू देख्न सकिन्छ । यी शब्दावलीबाट के अनुमान लगाउन सकिन्छ भने अछाम जिल्लालाई तत्कालीन उपराष्ट्रपति परमानन्द झाले खुल्ला दिशामुक्त घोषणा रहेका हुन कि ?
सोही अनुमानकै आधारमा हामीले गुगलमा ‘खुल्ला दिशामुक्त जिल्ला घोषणा’ ‘अछाम’ ‘उपराष्ट्रपति परमानन्द झा’ लगायतका वाक्यांश सर्च गर्यौँ । सर्चको नजिजास्वरुप रुपेश के साउँद नामक ब्लगपोस्ट वेबपेजमा प्रकाशित एउटा समाचार फेला पर्यो । आठ वर्षअघि अर्थात् ०८ जुलाई २०१५ मा प्रकाशित उक्त समाचारमा उपराष्ट्रपति परमानन्द झाले अछाम जिल्ला सदरमुकाम मंगलसेनमा आयोजित एक समारोहका बिच जिल्लालाई खुल्ला दिसामुक्त घोषणा गरेका हुन् ।
प्रस्तुत समाचारको डेटलाइनमा २६ बैशाख २०७० को सन्दर्भ मिति राखिएको छ । यसको अर्थ उपराष्ट्रपति परमानन्द झाले अछाम जिल्लालाई खुल्ला दिसामुक्त घोषणा गरेको समाचार छापिएको समाचार पत्रको कटिङ २०७० साल वरिपरिकै हुनसक्छ । तर, त्यो समाचार पत्रको कटिङ आठ वर्ष यताको त हुँदै होइन ।
अर्कोतर्फ हामीले ‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ शीर्षकको समाचार लेख्ने पत्रकारलाई पनि सम्पर्क गर्यौँ । नवलपरासी जिल्लामा केन्द्रीत रहेर रिपोर्टिङ गर्ने हरि शर्माले उल्लेखित समाचार आफैले लेखेको जानकारी न्युजकेकरलाई दिएका छन् । पत्रकार शर्माका अनुसार प्रस्तुत समाचार अन्नपूर्ण पोस्टमा प्रकाशित भएको थियो । तर, समाचार लेखेको मिति भने आफूले बिर्सिसकेको र उक्त समाचार २०७० सालतिर छापिएको हुनसक्ने अनुमान उनको छ ।
फेला परेका तथ्यहरूले माथि के पुष्टि गर्दछन् भने भने ‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ शीर्षकको समाचार कम्तिमा आठ वर्ष पूरानो हो । वर्षौँ पूरानो समाचारलाई वर्तमान सन्दर्भसँग जोड्दै भ्रमक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
निष्कर्ष :
‘नागरिकता बनाउनेमा नेपाली भन्दा भारतीय बढी’ शिर्षकको समाचारसँग प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको भारत भ्रमण र भ्रमणको पूर्वसन्ध्यामा भएको नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरणको कुनै सम्बन्ध छैन । आठ वर्षअघि प्रकाशित समाचारको कटिङलाई भ्रामक दाबीसँग जोडेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
Ekantipur.com
Nagariknews.nagariknetwork.com
Rupeshksaud.blogspot.com
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
