Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
सामाजिक संजालमा हालसालै पोस्ट गरिएको एउटा सामग्री फेला परेको छ । सामग्रीमा एउटा भिडियोको अंशसमेत जोडिएको छ र उक्त भिडियोमा मानिसहरू भागदौड गरिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । यो भिडियोलाई निर्वाचनसँग जोड्दै पोस्ट गरिएको छ ।
BHANDARI काले नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा मन्दिरहरू भएको एक ठाउँको दृश्य देखिएको छ र उक्त ठाउँमा धुलोसमेत उडिरहेको छ । उक्त दृश्यमा दृश्यमा मानिसहरू चिच्याउँदै कराउँदै भागिरहेकोसमेत देखिन्छ । सोही दृश्यसहितको सामग्रीमा ठूलो संख्यामा गोली चलेको आवाज पनि सुनिएको छ ।
प्रस्तुत दृश्यसहितको सामग्रीमा एउटा थमनेल पनि देखिन्छ । उक्त थमनेलमा लेखिएको छ – ‘चुनावको बेला यस्तो के भयो ।’
निर्वाचनलाई सन्दर्भ बनाएर पोस्ट गरिएको प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री २ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने दाबीसहितको सामग्रीलाई सेयर गर्ने टिकटक प्रयोगकर्ताको संख्या करिब ३० रहेको छ ।
निर्वाचन केन्द्रीत दाबीसहितको सामग्रीको फैलावट अहिले अति व्यापक छैन । तर, आगामी दिनमा यसको फैलावट व्यापक हुनसक्ने समभावना देखिन्छ । मानिसहरुबीच गोली चलेको र भागदौड मच्चिएको दाबीसहित फैलाइएको प्रस्तुत सामग्रीले यस निर्वाचनमा मतदान गर्ने मतदाताको मनस्थिति विथोल्न सक्छ । यही कारण हामीले दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको घटनाबारे तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
मंसिर ४ गते नेपालमा हुन गइरहेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेश सभाको निर्वाचन नजिकै आइसकेको छ । निर्वाचनमा भाग लिएका नेपाली राजनीतिक दल र दल तथा स्वतन्त्र उम्मेदवारहरू निर्वाचनको अन्तिम प्रचारप्रसारमा जुटेका छन् ।
निर्वाचनको यही सन्दर्भमा भयानक घटना घटेको सन्देश दिनेगरी सामाजिक संजालमा भिडियोसहितको फैलाइएको छ । उक्त भिडियोमा गोली चलेको सुनिएको छ भने भिडियोमा मानिसहरु अताल्लिएर भागदौड गरिरहेको दृश्य देखिएको छ ।
प्रस्तुत दाबी, दृश्य र सन्दर्भको वास्तविकता पत्ता लगाउँन हामीले जाँच सुरु गर्दा सबैभन्दा पहिले भिडियोलाई प्रथामिकतामा राख्यौँ । हामीले सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियोको वास्तविकता जाँच गर्यौँ । जसको लागि पुन: एकपटक भिडियोलाई मसिनोगरी नियाल्यौँ ।
भिडियोलाई फेरि यसरी नियाल्दा त्यहाँ मानिहरू दौडिएर खुल्ला ठाउँमा आइपुगेको र भवनहरूबाट धुलो उडेको देखियो । त्यसपछि हामीले उक्त दृश्य भूकम्पको हुनसक्ने प्रारम्भिक अनुमान लगाउँदै केही किवर्ड तयार पार्यौँ ।
‘live earthquake nepal’ युट्युबमा सर्च गर्दा हामीले भूकम्पका विभिन्न भिडियोहरू प्राप्त गर्यौँ । जसमध्येको एउटा भिडियोलाई हामीले राम्ररी जाँच गर्यौँ । उक्त भिडियो BBC News को युट्युब च्यानलमा ७ वर्षअघि अर्थात् ३० अप्रिल २०१५ मा पोस्ट गरिएको देखिन्छ ।
भिडियोबारे जानकारी दिँदै बिबिसीले लेखेको छ- ‘नेपालको एउटा सहर भक्तपुरका पुरातात्विक मन्दिर भूकम्पले ध्वस्त भएको क्षणको एक एमेच्योर भिडियो सार्वजनिक भएको छ।’
जाँचका क्रममा फेला परेको प्रस्तुत दृश्य दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको दृश्य अंशसँग मिलेको देखियो । हामीले थप जाँच गर्दा के प्रष्ट हुन्छ भने यही युट्युब भिडियोको एउटा अंशलाई छाँटकाँट गरेर दाबी र गोली चलेको अडियोसहित सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको हो ।
जाँचबाट यत्ति तथ्य प्राप्त भएपछि सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो भ्रामक हो भन्ने पुष्टि हुन्छ । सात वर्षअघिको फरक सन्दर्भको भिडियोलाई निर्वाचनको सन्दर्भमा गोली चलेको अडियोसहित भ्रामक तरिकाले फैलाइएको पाइयो ।
निष्कर्ष
दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको भिडियो सात वर्ष पहिले नेपालमा भूकम्प जाँदा भक्तपुरमा खिचिएको हो । यस निर्वाचनको सन्दर्भमा भक्तपुरमा गोली चलेको छैन । गोली भलेको अडियो र भूकम्पको वर्षौँ पूरानो भिडियोलाई भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
