Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न फाइटर प्लेन पठाएको दाबी ।
तथ्य: नेपालसँग असम्बन्धित र फरक सन्दर्भका भिडियोलाई भ्रामक दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
सामाजिक संजालमा टिकटकमा इजरायल युद्धसँग सम्बन्धित दाबीसहितका भिडियोहरू फेला परेका छन् । उक्त भिडियोमा नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न फाइटर प्लेन पठाएको दाबी गरिएको छ ।
Nursaidalam नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा आकासमा केही हवाइजहाजहरू उडिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । साथै उक्त भिडियोसँगै नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न फाइटर प्लेन पठाउन लागेको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न फाइटर प्लेन पठाउँदै ।’
चार दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको भिडियोमा करिब ४५ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रिायक्ट गरिसकेका छन् । करिब २५ सय प्रतिक्रिया आइसकेको उक्त सामग्रीलाई डेढ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यस तथ्यांकबाट के प्रष्ट हुन्छ भने दाबीसहितको प्रस्तुत सामग्री सामाजिक संजालमा व्यापक फैलिसकेको छ ।
त्यस्तै bhanu नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा नेपाल सरकारले इजरायललाई सहयोग गर्न लडाकु विमान पठाएको दाबी गरिएको छ । दाबीसहितको यो भिडियो पनि सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिएको छ । करिब ४० हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेको उक्त भिडियोलाई ६ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ता सेयर गरिसकेका छन् ।
टिकटकमा फेला परेको तेस्रो भिडियोमा ‘इजरायललाई सहयोग गर्न गएको नेपाली लडाकु विमानले हमासको होस् उडाइदिएको’ दाबी गरिएको छ । दुई दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीलाई करिब डेढ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यस तथ्यांकबाट के प्रष्ट हुन्छ भने प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको छ ।
इजरायल र प्यालेस्टाइनको विद्रोही समूह हमासबीच युद्ध जारी छ । यही सन्दर्थमा माथि उल्लेखित दाबीसहितका सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । उक्त युद्धमा नेपालको संलग्नताबारे गरिएको दाबी अत्यन्तै संवेदनशील देखिन्छ । सोही कारण प्रस्तुत दाबीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
७ अक्टोबर (२०२३)मा प्यालेस्टाइनको हमास संगठनले इजरायलमा रकेट आक्रमण गरेपछि त्यस क्षेत्रको अवस्था तनावपूर्ण छ । अहिलेसम्म प्राप्त विवरण अनुसार उक्त आक्रमणमा परी १० जना नेपाली विद्यार्थीहरूको मृत्यु भएको छ भने एकजना सम्पर्कविहीन छन् ।
युद्ध सुरु भएको केही दिनपछि नेपाल सरकारले इजरायलमा फसेका नेपालीलाई फिर्ता ल्याउन नेपाल एअरलाइन्सको विमान पठाएको थियो । असोज २४ (२०८०) गते परराष्ट्र मन्त्री एनपी साउदसहित उडेको नेपाल एअरलाइन्सको विमानले असोज २६ गते बिहान इजरायलबाट साढे दुई सयभन्दा बढी नेपाली स्वदेश फिर्ता ल्याएको थियो । यसअघि नेपाल सरकारले इजरायल र प्यालेस्टाइनको विद्रोही समूह हमासबीच जारी युद्धबारे आफ्नो आधिकारीक धारणा सार्वजनिक गरेको थियो ।
आक्रमण र युद्धका विषयमा नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालयले जारी गरेका फरक-फरक विज्ञप्तिमा ‘आतंकवादी आक्रमण’ र ‘हमास समूहले गरेको आक्रमण’ दुबै वाक्यांशको प्रयोग गरिएको छ ।
सरकारले ७ अक्टोबर (२०२३) मा जारी विज्ञप्तिमा ‘आतंकवादी आक्रमण’ भन्दै ‘इजरायल सरकारप्रति ऐक्यबद्धता’ जनाइएको थियो ।
तर, त्यसपछि जारी गरिएको अर्को विज्ञप्तिमा ‘हमास समूहले गरेको आक्रमण’ वाक्यांशको प्रयोग गरिएको हो । यस तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने इजरायल र प्यालेस्टाइनको विद्रोही समूह हमासबीच जारी युद्धबारे सरकारको धारणा अस्पष्ट छ ।
घटनाक्रमको यही सन्दर्भमा नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न फाइटर प्लेन पठाएको र इजरायललाई सहयोग गर्न गएको नेपाली लडाकु विमानले हमासको होस् उडाइदिएको दाबी गरिएको छ ।
दाबीसहितको पहिलो भिडियोमा भिडियोमा आकासमा केही हवाइजहाजहरू उडिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । भिडियोमा देखिएका लडाकु विमान नेपालकै हुन् त ? वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले ‘Air Show’ वाक्यांश युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप Chaudharyvlogs नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा सर्ट भिडियो फेला पर्यो ।
एक वर्षअघि अर्थात् १ नोभेम्बर २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो नेपालसँग सम्बन्धित छैन । भारतीय वायु सेनाले गरेको शक्ति प्रदर्शनका क्रममा खिचिएको भिडियोलाई इजरायल युद्ध र नेपालसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न शैन्य सहयोग पठाएको दाबीहरु कुनैपनि तथ्यहरुबाट प्रमाणित हुँदैन । फाइटर प्लेन पठाएको दाबी गर्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएका कतिपय भिडियोहरु नेपालसँग सम्बन्धित छैनन् । फेला परेका प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने माथि उल्लेखित दाबीसहितका सामग्री भ्रामपूर्ण छन् ।
निष्कर्ष
नेपाल सरकारले इजरायल सरकारलाई सहयोग गर्न शैन्य सहयोग पठाएको दाबीहरु भ्रामक छन् । नेपालसँग असम्बन्धित र फरक सन्दर्भका भिडियोलाई भ्रामक दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
समाचार, ekantipur.com
रिपोर्ट, nepalkhabar.com
भिडियो, Chaudharyvlogs
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
