Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: बालेन शाहका विरोधीहरू विरुद्ध मलेसियामा कार्यरत नेपालीहरूले क्वालालम्पुरमा प्रदर्शन गरेको दाबी ।
तथ्य: २०७९ सालको इन्द्रजात्राको अवसरमा बालेन शाहका समर्थकहरूले लगाएको नारालाई फरक सन्दर्भको भिडियोमा जोडिएको पाइयो ।
सामाजिक संजालमा एउटा भिडियो सामग्री फेला परेको छ, काठमाडौँ महानगरपालिका प्रमुख बालेन शाहको समर्थनमा मलेसियामा प्रदर्शन भएको दाबी गरिएको छ । उक्त सामग्रीमा बालेन शाहका विरोधीहरू विरुद्ध मलेसियामा कार्यरत नेपालीहरूले क्वालालम्पुरमा प्रदर्शन गरेको जानकारी दिइएको छ ।
बालेन हाम्रो साथि नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियो सामग्रीमा मानिसहरूको भीड देख्न सकिन्छ । उक्त भीडले काठमाडौँ महानगरपालिका प्रमुख बालेन शाहको समर्थनमा नारावाजी गरिरहेको सुन्न सकिन्छ । भिडियोमा देखिएको भीडले ‘बालेन-बालेन’ भन्दै नारा लगाइरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ ।
भिडियोको थमनेलमा दाबीलाई प्रस्तुत गरिएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ- ‘बानेलविरुद्ध सडकमा उत्रन सफल भएका कुनैपनि पार्टीका कार्यकर्ता (मासु र पैसामा बिक्ने) विरुद्ध मलेसियामा कार्यरत नेपालीले विरोध जनाएको छ, मलेसियाको क्वालालम्पुरमा विरोध प्रदर्शन ।’
चार दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा साढे १३ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । यही अवधिमा करिब दुई सय प्रतिक्रिया आइसकेको दाबीसहितको सामग्रीलाई एक सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । प्रस्तुत तथ्यलाई नियाल्ने हो भन्ने दाबीसहितको भिडियो सामग्री आगामी दिनमा झनै फैलिनसक्ने देखिन्छ । यही कारण हामीले प्रस्तुत भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लखित दाबीसहितको सामग्रीमा काठमाडौँ महानगरपालिका प्रमुख बालेन शाहविरुद्ध सडकमा उत्रन सफल भएका पार्टीका कार्यकर्ताविरुद्ध मलेसियामा कार्यरत नेपालीले विरोध प्रदर्शन गरेको दाबी गरिएको छ । यही दाबीसँगै उक्त भिडियोमा ‘बालेन-बालेन’ भन्दै नारा लगाइरहेको अडियो पनि सुन्न सकिन्छ ।
प्रस्तुत दाबीका आधारमा हामीले सबैभन्दा पहिले अडियोको जाँच गर्यौँ । जसका लागि हामीले ‘बानेल शाह’ ‘नारा’ ‘इन्द्रजात्रा’ लगायतका वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप RAMESH BOGATI नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो पर्यो ।
फेला परेको भिडियो काठमाडौँको बसन्तपुरस्थित २०७९ सालको इन्द्रजात्राको अवसरमा खिचिएको हो । इन्द्रजात्राको अवसरमा तत्कालीन राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरुसँग काठमाडौँ महानगरका मेयर पनि सहभागि भएका थिए । उक्त इन्द्रजात्रामा बालेन शाहका समर्थकहरूले उनको पक्षमा नारावाजी गरेको देखिन्छ ।
यही इन्त्रजात्रामा रेकर्ड भएको अडियोलाई माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको पाइयो । अडियोको वास्तविकता पत्ता लगेपछि हामी भिडियोको मूल सन्दर्भ खोज्नतिर लाग्यौँ । यसका लागि हामीले युट्युब लगायतका विभिन्न सामाजिक संजालहरुमा वाक्यांशहरू सर्च गर्यौँ । तर, कुनै पनि भरपर्दो नतिजा फेला परेन ।
मूल सन्दर्भ सहितको भिडियो फेला नपरेपछि हामीले पुन: एकपटक दाबीसहितको सामग्रीलाई नियाल्यौँ । दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको भिडियोलाई सरसर्ती हेर्दा पछाडि रहेको भवनमा हाम्रो नजर गयो । उक्त भवनलाई मात्र सकृनसट गरेर हामीले गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप ‘फिफा विश्वकप २०२२’ को एउटा स्टेडियमको तस्बिर हाम्रो अगाडि देखा पर्यो ।
कतारस्थित फिफा विश्वकप २०२२ खेल्नका लागि बनाइएको अल जनुब स्टेडियमसँग भिडियोमा देखिएको भवन मिल्दोजुल्दो छ । तर, मूल भिडियो फेला नपरेका कारण हामी उक्त दृश्य कतारकै हो भन्नेमा विश्वस्त भएनौँ । यद्यपी उक्त दृश्य फिफा विश्वकप २०२२ को अवसरमा खिचिएको हुनसक्ने सम्भावना प्रवल देखिन्छ ।
फेला परेका तथ्यहरुलाई फेरि एकपटक नियाल्दा दाबीसहितको सामग्रीमा छेडखानी गरिएको पुष्टि हुन्छ । किनकि बालेन शाहको पक्षमा लगाइएका नाराहरू मलेसियामा कार्यरत नेपालीहरूले लगाएका होइनन् । उक्त भिडियो क्वालालम्पुरमा खिचिएको प्रमाणित पनि हुँदैन । यस तथ्यबाट माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्री भ्रामक रहेको पुष्टि हुन्छ ।
निष्कर्ष :
काठमाडौँ महानगरपालिका प्रमुख बालेन शाहका विरोधीहरू विरुद्ध मलेसियामा कार्यरत नेपालीहरूले क्वालालम्पुरमा प्रदर्शन गरेको दाबी गरिएको सामग्री भ्रामक छ । २०७९ सालको इन्द्रजात्राको अवसरमा बालेन शाहका समर्थकहरूले लगाएको नारालाई फरक सन्दर्भको भिडियोसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
