Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: अमेरिकी विमान आउँदाको दुर्लभ भिडियो, यो देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम ।
तथ्य: अफगानिस्तानमा अमेरिकी एयर फोर्सको विमान अवतरण भइरहेको १५ वर्ष पूरानो दृश्यलाई वर्तमान सन्दर्भसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको छ ।
वर्तमान समयमा पोस्ट गरिएको छ । साथै भिडियोको थमनेलमा नेपाली भाषामा लेखिएको ‘अमेरिकी विमान आउँदाको दुर्लभ भिडियो, यो देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम’ भन्ने वाक्यांशले भ्रम पैदा गरेको छ ।
सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा सामग्री फेला परेको छ, जसमा अमेरिकी सेनाको एउटा विमान अवतरण गरिरहेको भिडियो देख्न सकिन्छ । भिडियोसहितको यो सामग्रीलाई अमेरिकी मिलेनिअम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (एमसिसी) पास भएपछिको परिणामका रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
Kishor Kc नामक टिकटकमा पोस्ट गरिएको प्रस्तुत सामग्रीमा कतैपनि नेपाल भन्ने शब्द प्रयोग गरिएको छैन । तर, अमेरिकी विमान अवतरण भइरहेको भिडियोको थमनेलमा नेपाली भाषाको प्रयोग गरिएको छ । साथै उक्त भिडियोलाई नेपाल र एमसिसीसँग समेत जोड्न खोजिएको देखिन्छ ।
प्रस्तुत भिडियोसहितको सामग्रीको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘अमेरिकी विमान आउँदाको दुर्लभ भिडियो, यो देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम ।’
पाँच दिनअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत सामग्रीलाई करिब आठ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । सामाजिक संजालमा प्रस्तुत सामग्रीको फैलावट व्यापक नभएपछि भविश्यमा उक्त भिडियोको फैलावट बढ्न सक्ने देखिन्छ ।
अमेरिकी सेना, एमसिसी र नेपालसँग सम्बन्धित गर्दै तयार पारिएको यो सामग्री संवेदनशील देखिन्छ, यही कारण उक्त सामग्रीमा जोडिएको भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने जमर्को गरिएको छ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित सामग्रीमा नेपाली भाषाको प्रयोग गर्दै अवतरण भइरहेको अमेरिकी एयर फोर्सको विमानतर्फ संकेत गरिएको छ । उक्त सामग्रीमा विमान अवतरण भएको दृश्यलाई अमेरिकी मिलेनिअम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (एमसिसी) पास भएपछिको परिणामका रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
भिडियोको थमनेलमा ‘अमेरिकी विमान आउँदा’, ‘यो देशमा एमसिसी पास भएपछि’ लगायतका वाक्यांश प्रयोग गरिएको छ । नेपाली भाषामा लेखिएका यी वाक्यांशले प्रस्तुत भिडियो नेपाल र नेपालको संघीय संसद्बाट केही समयअघि पास भएको अमेरिकी सहयोग परियोजना मिलेनिअम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (एमसिसी)तर्फ संकेत गर्दछ ।
सोही कारण हामीले सबैभन्दा पहिले अमेरिकी एयर फोर्सको विमान अवतरण भइरहेको दृश्यको वास्तविकता पत्ता लगाउनतर्फ लाग्यौँ । यसका लागि हामीले भिडियोको एउटा अंशलाई स्क्रिनसट गरेर गुगल लेन्सको सहायता लियौँ । गुगल रिभर्स इमेज सर्च गर्दा चार्ल्सटन एयर फोर्स बेसको वेबसाइट jbcharleston.jb मा प्रकाशित एउटा लेख फेला पर्यो ।
१ डिसेम्बर २००६ मा प्रकाशित उक्त लेखले संयुक्त राज्य अमेरिकाको सैन्य सुविधा अन्तर्गत साउथ क्यारोलिना शहरमा अवस्थित चार्ल्सटन एयर फोर्स बेसमा बोइङ सी-१७ विमान अवतरण भएको जानकारी दिन्छ । बोइङ सी-१७ एउटा भिमकाय सैन्य कार्गो विमान हो ।
बोइङ सी-१७ विमानको क्षमता विस्तार गर्ने क्रममा परीक्षणका लागि असजिलो र जटिन धावनमार्ग भएको चार्ल्सटन एयर फोर्स बेसमा सो विमानलाई अवतरण गराइएको जानकारी उक्त लेखमा दिइएको छ । यस तथ्यबाट उक्त विमानको नाम र तत्कालीन समयमा उक्त विमानको अवस्थाबारे जानकारी प्राप्त भयो ।
फेला परेको प्रस्तुत तथ्यका आधारमा हामीले युट्युबमा ‘C-17 Landing on dirt runway’ अंग्रेजी वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप एउटा भिडियो फेला पर्यो । Paul Ronan नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा पनि बोइङ सी-१७ विमान अवतरण भइरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ ।
१५ वर्षअघि अर्थात् ५ डिसेम्बर २००७ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो अफगानिस्तानमा खिचिएको जानकारी दिइएको छ । यो भिडियो र माथि उल्लेखित दाबीसहितको भिडियोका दृश्यहरू एक आपसमा मेल खाएको देखिन्छ ।
बोइङ सी-१७ विमान अवतरण दृश्यसँगै देखिएको भूबनोट र अन्य दृश्यहरू एक आपसमा मेल खाएका छन् । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको भिडियो र १५ वर्षअघि युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको अफगानिस्तानको भिडियो एउटै हो । हेर्नुहोस्, दुबै भिडियोमा देखिएका दृश्यको तुलना :
प्रस्तुत तथ्यबाट के पुष्टि हुन्छ भने १५ वर्षअघि युट्युबमा पोस्ट गरिएको अफगानिस्तानको भिडियोलाई वर्तमान समयमा पोस्ट गरिएको छ । साथै भिडियोको थमनेलमा नेपाली भाषामा लेखिएको ‘अमेरिकी विमान आउँदाको दुर्लभ भिडियो, यो देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम’ भन्ने वाक्यांशले भ्रम पैदा गरेको छ । किनकि नेपालमा केही समयअघि मात्रै एमसिसी पास भएको थियो ।
अमेरिकी सरकारले आर्थिक रुपमा तल्लो स्तरका देशहरूलाई सहायता गर्न एमसिसीको स्थापना गरेको थियो । एमसिसीमार्फत् अमेरिकाले नेपाललाई करिब ५६ अर्ब रुपैयाँ (५० करोड अमेरिकी डलर) सहयोग उपलब्ध गराउने भन्दै नेपालको संसद्बाट अनुमोदन गरिएको थियो । एमसिसीविरुद्ध नेपालमा आन्दोलनसमेत चर्किएको थियो र आन्दोलनकै बिच २०७८ फागुन १५ गते एमसिसी अनुमोदन गरिएको थियो ।
एमसिसी अन्तर्गतको आर्थिक सहयोगलाई नेपालले विद्युत् प्रसारण लाइन र सडक स्तरोन्नतिमा लगाउनुपर्ने सम्झौता छ । एमसिसी अनुमोदन भएको करिब डेढ वर्षपछि सामाजिक संजालमा माथि उल्लेखित अमेरिकी एयर फोर्सको कार्गो विमान सी-१७ विमान अवतरण भइरहेको भिडियो पोस्ट गरियो र उक्त भिडियोलाई ‘देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम’का रुपमा प्रस्तुत गरियो ।
१५ वर्षअघि इन्टरनेटमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोलाई वर्तमान सन्दर्भमा नेपालसँग जोड्नु भ्रामक छ । त्यसैले उल्लेखित तथ्यका आधारमा भन्ने हो भने माथि उल्लेखित भिडियो सहितको सामग्रीले भ्रामक सन्देश र जानकारी दिएको पाइयो ।
निष्कर्ष
१५ वर्षअघि युट्युबमा पोस्ट गरिएको अफगानिस्तानको भिडियोलाई वर्तमान समयमा पोस्ट गरिएको छ । साथै भिडियोको थमनेलमा नेपाली भाषामा लेखिएको ‘अमेरिकी विमान आउँदाको दुर्लभ भिडियो, यो देशमा एमसिसी पास भएपछिको परिणाम’ भन्ने वाक्यांशले भ्रम पैदा गरेको छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
Paul Ronan
Jbcharleston.jb
The Millennium Challenge Corporation (MCC)
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
