Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
अमेरिकी आर्थिक अनुदान सहायता कार्यक्रमसँग सम्बन्धित केही सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा भेटिएका छन् । अमेरिकी मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी)का विषयमा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा र सभामुख अग्नीप्रसाद सापकोटाकाे अभिव्यक्ति भन्दै केही सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
बुधबार पत्रकार लोकेश साउदले फेसबुकमा ‘समाचारकाे शीर्षक खुबै मन पर्यो’ भन्ने स्ट्याटस लेख्दै एउटा स्कृनसट पोस्ट गरे । उक्त स्कृनसटमा सभामुख सापकोटाको तस्बीरसहित थमनेल र शीर्षक राखिएको थियो । स्कृनसटमा समामुख सापकोटाले ‘आफ्नो कार्यकालमा’ एमसिसी पास हुनै नदिने अभिव्यक्ति दिएको दाबी गरिएको छ ।
त्यस्तै भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एमसिसीकै विषयमा प्रधानमन्त्री देउवाको अभिव्यक्ति भन्दै एक भिडियो पोस्ट गरिएको छ । दुई साताअघि #अपृतम नाक टिकटक आइडीमा पोस्ट भएको यो भिडियोमा देउवाले संचार माध्यमसँग कुराकानी गरिरहेको दृश्य देखिन्छ । भिडियोमा अडियोमा देउवाले एमसिसी अनुदानमा आउने रकम छाड्न नसकिने र जनताले यही कारण आफूहरूलाई चोर भन्ने गरेको बताएका छन् ।
देउवा – ‘यो एमसिसी पास गर्यो भने त देश बेचुवा डाँका नै भन्छन् नि, ५५ अर्वको सवाल छ त्यत्रो पैसा छोड्न पनि सकिन्न नि, जस्तोसुकै क्यालकुलेटरमा अट्दैन यो अमाउन्ट त, त्यसैले त हो नि हामीलाई चोर भन्ने जनताले ।’
त्यतिकैमा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले भाषण गरिरहेको दृश्य देखिन्छ । दाहालले भन्छन्,‘यो कुरा साँचाे हो त साथीहरू ? होइन ।’
देउवा – ‘बिचमा कुरा नकाट, तपाई १७ हजार मार्ने ज्यानमारा पनि भन्छन् नि !’
भिडियो फैलावटको कुरा गर्ने हो भने ३१ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले भिडियोमा रियाक्ट गरिसकेका छन् भने २ सयभन्दा बढी प्रयोगकर्ताले भिडियोलाई सेयर गरिसकेका छन् । देउवाको यो भिडियोमा राखिएको अडियोबाट अन्य भिडियो पनि पुन:निर्माण गरिएको छ । हेर्नुहोस्, पुनर्निर्मित भिडियोहरू :
तथ्य जाँच र प्रमाणीकरण
पछिल्लो समय नेपालमा एमसिसी अन्तर्गतको झन्डै ६० अर्ब रुपैयाँ बराबरको अमेरिकी आर्थिक अनुदान स्वीकार गर्ने कि नगर्ने भन्ने विषयमा बहस चलिरहेको छ । यही बेला माथिको भिडियो सामाजिक संजालमा फैलिरहेको हो । एमसिसी संसद्बाट पास गर्नुपर्ने सम्झौता भएकाले यसमा सभामुख सापकोटाको भूमिका पनि महत्वपूर्ण हुन्छ । अर्कोतर्फ एमसिसी पास गर्न सरकार प्रमुखको हैसियतले प्रधानमन्त्रीको भूमिका पनि महत्वपूर्ण नै रहन्छ । त्यसैले हामीले माथिका दुई दाबीमाथि तथ्यजाँच गर्यौँ ।
सबैभन्दा पहिले हामीले प्रधानमन्त्री देउवाले दिएको अभिव्यक्ति वास्तविक हो कि हैन भनेर जाँच गर्याैँ । टिकटक भिडियोमा देखाइएको दृश्यको मूल भिडियो TV Annapurna नामक युट्युब च्यानलमा भेटियो । यो भिडियो अहिलेको नभई ५ वर्ष पहिला पोस्ट भएको हामीले पायौँ ।
हेर्नुहोस् पाँच वर्ष पुरानो भिडियो :
९ नोभेम्बर २०१६ मा पोस्ट भएको उक्त भिडियोमा देउवाले एमसिसीको विषयमा बोलेका छैनन् । संचारकर्मीले दलाई लामासँग जोडेर प्रश्न सोधेपछि तत्कालीन नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा रिसाएका रहेछन् । सोही दृश्य पछिल्लो समय एमसिसीसँग जोडेर पोस्ट गरिएको देखियो । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने माथिको टिकटक भिडियोमा राखिएको आवाज देउवाको होइन ।
टिकटक भिडियोमा प्रधानमन्त्री देउवाको नक्कली आवाजमाथि जवाफ फर्काउँदै माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले ‘यो कुरा साँचाे हो त साथीहरू ? होइन’ भनेको देखिन्छ । तर, दाहालले यो जवाफ देउवालाई होइन, राप्रपा अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनलाई दिएका थिए ।
गत मंसिर २४ गते नेपाली कांग्रेसको १४औं महाधिवेशनमा शुभकामना मन्तव्य राख्दै लिङ्देनले नेताले जनताको विश्वास गुमाएको बताएका थिए । उनले भनेका थिए,‘पहिले गाउँमा जाँदा कुन नेता आनुभएको छ भन्ने गरिन्थ्यो, अहिले कुन चोर आएछ भन्ने गरेका छन् ।’ सोही कार्यक्रममा लिङ्देनलाई जवाफ फर्काउँदै दाहालले भनेका थिए,‘यो कुरा साँचाे हो त साथीहरू ? होइन ।’
कांग्रेसको १४औं महाधिवेशनमा भएको जुहारी
अब बाँकि रह्यो सभामुख सापकोटाको सन्दर्भ । सामाजिक संजालमा समामुख सापकोटाले ‘आफ्नो कार्यकालमा’ एमसिसी पास हुनै नदिने अभिव्यक्ति दिएको दाबी गरिएको छ । सापकोटाले अहिलेसम्म सामाजिक संजालमा दाबी गरिएजस्तो शब्द प्रयोग गरेका छैनन् ।
एमसिसी र सभामुखको धारणासहितको सामाचारहरू नेपाली संचार माध्यममा आइरहेका छन् । यही क्रममा माघ १९ गते इकागज डटकमले सभामुखको धारणा राख्दै एक सामग्री प्रकाशन गरेको छ । जसमा समामुखले यस्तो भनेका छन् –
सभामुखको काम, कर्तव्य र अधिकार संविधानले नै निर्दिष्ट गरेको छ । प्रतिनिधि सभाको नियमावलीले पनि निर्दिष्ट गरेको छ । उहाँले सभामुखको रूपमा काम गरेको माघको दोस्रो साता २ वर्ष पूरा भएको छ । उहाँले कोभिडविरुद्ध लड्दै दुई पटक विघटन भएको प्रतिनिधि सभा जोगाउन संघर्ष गर्नुभयो । सभामुखको अडान एजेण्डा र सर्त भन्ने कुरा केही पनि होइन । एमसीसीबारे सभामुखको स्पष्ट धारणा छ । जनस्तरसम्म पुगिसकेको, धेरै छलफल बहस भइसकेको, नेपाली जनताको भाग्य र भविष्यसँग जोडिएको विषय भएकाले यो विषयलाई संसद्मा ल्याउँदा दलहरूका बीचमा राष्ट्रिय सहमति हुनुपर्छ । यस विषयमा जति महत्वका साथ बहस छलफल भइरहेको छ संसद्मा ल्याउँदा पनि दलहरूबीच राष्ट्रिय सहमति गरेर ल्याऊन् । दलहरू नै निर्णायक हो । के गर्ने भन्ने विषयमा दलहरूले नै निर्णय गरुन् ।
यस विषयमा जति पनि कुरा उठेका छन् । जनताबाट, कानुनविद्बाट, राजनीतिक दलहरूबाट, सञ्चारकर्मीबाट किसान, मजदुरबाट जति पनि प्रश्न उठेका छन् । एमसीसीबारे उठेका प्रश्नको यथोचित जवाफ दिने वातावरण संसद्मा बन्नुपर्यो । यो विषय संसद्कै हो भने छलफल नै नगरी त्यस विषयमा पक्ष वा विपक्षमा आएका धारणाबारे बोल्नुपर्छ । बोल्न पाउनुपर्छ । के हो ? के होइन भन्ने प्रष्ट हुनुपर्यो । एमसीसी यथावस्थामा संसद्मा जान सक्दैन । पाँच महिना हुन लाग्यो विपक्ष दलले संसद् अवरोध गरिरहेको छ । अवरोधकै बीचमा एमसीसीलगायत अन्य विषयमा संसद्मा टेबल हुँदैन । सरकारले संवैधानिक बाध्यता परेपछि अध्यादेश पेश गर्नैपर्ने थियो । संसद्ले असोजमा पनि बजेट मात्रै पास गरेको हो । विरोधका बीचमा कानुन पनि पारित भएको छैन । ४२ वटाभन्दा बढी विधेयक विचराधिन अवस्थामा छन् । यी कुनै विषय अगाडि बढेको छैन । सामान्यतया संसद्मा विपक्ष दलले विरोध गरिरहँदा एमसीसी संसद्मा जाँदैन । विपक्षीले विरोध गरिरहदा विरोधकै बीच जबरजस्ती लैजानुपर्ने केही कारण छ ? एकातिर संसद् सुचारु भएको छैन अर्कोतिर विरोध कायमै छ । पहिला संसद् सुचारु गर्न ध्यान दिनुपर्यो नि त । यो विषयमा राष्ट्रिय सहमति हुनुपर्छ । जनस्तरमा उठेका प्रश्नको जवाफ दिने वातावरण सिर्जना हुनुपर्यो । र संसद् सुचारु हुनुपर्यो । यी तीन कुरा उठाउनु नै गल्ती हो त ? सभामुखले रोक्दैमा वा चाहदैमा जाने विषय त होइन ।
यस विषयमा दलहरू निर्णायक हुन् । सभामुख कहाँ ल्याएर थुपार्ने र सभामुखलाई विवादित बनाउने काम भएको छ । सभामुखको भूमिका र काम नियमावलीमा लेखिएकै छ । यो सभामुखसँग जोड्न आवश्यक छैन । यति धेरै महत्वको विषय भएकोले सबै दलहरू सहमत भएर आउनुन् भन्ने सभामुखको चाहना हो । यही होहल्लाका बीचमा पारित गर्ने विषय कति जायज हुनसक्छ ?
यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने सभामुख सापकोटाको धारणा भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको स्कृनसट भ्रामक छ । सभामुखले स्कृनसटमा देखाइएजस्तो अभिव्यक्ति दिएको प्रमाण कतै भेटिएन ।
निष्कर्ष :
अमेरिकी मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसिसी)का विषयमा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा र सभामुख अग्नीप्रसाद सापकोटाकाे अभिव्यक्ति भन्दै सामाजिक संजालमा राखिएका माथिका सामग्री भ्रामक छन् । दाबी गरिएजस्तो अभिव्यक्ति दुबैले दिएका छैनन् ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
इकागज : एमसीसीबारे सभामुख सापकोटा
टीभी अन्नपूर्ण : ५ वर्ष पुरानाे भिडियो
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
