Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
बुधबार भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा सामग्री पोस्ट भयो, जसमा एक मन्त्रीलाई गोली हानेर हत्या गरिएको दाबी गरिएको छ । उक्त भिडियो सामग्रीमा दुईवटा फरक-फरक दृश्य जोडेर नेपाली भाषामा सो दाबी गरिएको छ । प्रस्तुत टिकटक सामग्रीमा नेपाली सुरक्षाकर्मी देखिएका छन् ।
schoolteacher नामक टिकटक आइडीमा केही घण्टाअघि पोस्ट गरिएको सामग्रीमा उक्त मन्त्रीलाई आफ्नै साथीले गोली हानेर हत्या गरेको दाबी गरिएको छ । भिडियोको सुरुवातमा एउटा छोटो दृश्य देखिन्छ, जसमा गोली चलेको आवाज सुनिएको छ र त्यहाँ क्यामेरा देखिएको छ । उक्त सामग्रीको थमनेलमा नेपाली भाषामा लेखिएको छ– ‘आफ्नै साथीले गरे मन्त्रीको हत्या ।’
प्रस्तुत टिकटक सामग्रीमा सोही दाबीसहितको अडियोसमेत राखिएको छ । समाचार शैलीको उक्त अडियोमा भनिएको छ- ‘एकाएक पर्यटन, प्राकृतिक स्रोत साधनमन्त्रीलाई उनकै कार्यकक्षमा एकाएक ६ राउन्ड गोली हानी हत्या, कसले गर्यो हत्या ? यसको पूरा जानकारी ।’
दाबीसहितको उक्त सामग्री पोस्ट भएको २ घण्टामै ४ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने यही अवधिमा उक्त सामग्रीलाई करिब ३० टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यतिमात्र होइन, उक्त दाबीसहितको अडियोबाट थप टिकटक भिडियोहरूसमेत पुनर्उत्पादन भइरहेको देखिन्छ । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने उक्त दाबीसहितको सामग्रीको फैलावट व्यापक छ ।
नेपाली सुरक्षाकर्मी रहेको दृश्य देखाउँदै मन्त्रीलाई गोली हानेर हत्या गरिएको भन्ने नेपाली भाषाको दाबीले सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ता अलमलिएको देखिन्छ । त्यसैले सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले कमेन्टमार्फत् टिकटकमा फैलिएका प्रस्तुत सामग्रीको वास्तविकता जान्न खोजेको देखिन्छ । यही कारण न्युजचेकरले उक्त सामग्रीको तथ्यजाँच गर्ने जमर्को गरेको हो ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
दाबीसहितको सामग्रीमा सबैभन्दा पहिले गोली चलेको आवाज सुनिन्छ र उक्त आवाजसँगै एउटा क्यामरा र क्यामरा पर्सन देखिन्छन् । सामग्रीमा प्रष्ट तरिकाले अडियोमार्फत् दाबी गरिएकाले हामीले सबैभन्दा उक्त अडियोको मूल स्रोत पत्ता लगाउने जमर्को गर्यौँ । तर, किवर्ड सर्चले सजिलै मूल अडियो पत्ता लागेन ।
त्यसपछि हाम्रो नजर दाबीसहितको भिडियोमा राखिएको वाटरमार्कतिर गयो, जसमा नेपाली खबर टीभी नामक युट्युब च्यानको लोगो राखिएको थियो । हामी उक्त युट्युब च्यालनबारे जानकार छौँ । सनसनीपूर्ण शीर्षकहरूमार्फत् सामाजिक संजाल प्रयोगकर्तालाई भ्रामक सूचना दिनु उक्त च्यानलको विशेषता नै हो ।
NEPALI KHABAR TV नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका भिडियो नियाल्दै गर्दा हामीले दाबीसहितको मूल भिडियो फेला पार्यौँ । मंगलबार नै पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको सुरुवात नै माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीबाट सुरु भएको देखिन्छ ।
हामी पुन: दाबीमै पुगेर अडियौँ, सुरुवातमै गोलीको आवाजसहित देखिएको दृश्य युट्युब भिडियोमा अलि प्रष्टसँग देखिन्छ । नेपाल सशस्त्र प्रहरीले एकजना व्यक्तिलाई कार्यक्रमस्थलबाट पक्राउ गरिरहेको दृश्य भिडियोको सुरुवातमै देखिएको छ । यत्ति प्रष्ट भएपछि मूल सन्दर्भ पत्ता लगाउन हामीले सामाजिक संजालमा सशस्त्र प्रहरीले कुनै व्यक्तिलाई पक्राउ गरिरहेका दृश्यहरू नियाल्न थाल्यौँ । केही समयको जाँचपछि हामीले काठमाडौँस्थित राष्ट्रिय सभागृहमा घटेको एउटा घटनाको भिडियो फेला पार्यौँ ।
२ वर्षअघि तत्काली नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री पुष्पकमल दहाल ‘प्रचण्ड’माथि जुत्ता प्रहार भएको थियो । लोकसेवा आयोगको परीक्षाको तयारी गरिरहेका एक युवाले उनीमाथि जुत्ता प्रहार गरेका थिए । जुत्ता प्रहारपछि ती युवकलाई हलभित्रैबाट दाहालको सुरक्षार्थ खटिएका सशस्त्र प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएको थियो । यही घटनाको भिडियोलाई दाबीसहितको भिडियोमा राखिएको देखिन्छ ।
AP1 HD को युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो र मन्त्रीमाथि गोली चलाइएको दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको दृश्य अंश हुबहु देखिएको छ ।
दाबीसहितको सामग्रीमा राखिएको अर्को तस्बिरको मूल स्रोत भने पत्ता लागेन । तर, उक्त तस्बिरमा नेपालका तीनवटै सुरक्षा निकाय नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र नेपाली सेना देखिएका छन् । भर्खरै नेपालमा स्थानीय तह निर्वाचन २०७९ पनि सम्पन्न भएको छ र तीनवटै सुरक्षा निकाय एकै ठाउँमा देखिने सन्दर्भ भनेको निर्वाचन नै हुनसक्छ । किनकि प्रस्तुत दाबीसहितकै सामग्रीमा NEPALI KHABAR TV युट्युब च्यानलले प्रयोग गरेको अर्को तस्बिर निर्वाचनकै हो । चितवनस्थित भरतपुर महानगरपालिकाको मतगणना चलिरहँदा लिइएको तस्बिर अन्नपूर्ण पोस्टले प्रकाशित गरेको छ ।
माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा नेपालमा खिचिएका भिडियो र फोटो प्रयोग गरिएपनि त्यस्तो घटना नेपालमा घटेको छैन । अर्कोतर्फ नेपालमा पर्यटन, प्राकृतिक स्रोत साधन नामको कुनै मन्त्रीसमेत छैन ।
निष्कर्ष :
दाबीसहितको उक्त सामग्रीमा नेपाली सुरक्षाकर्मी देखिने दृश्यहरू भ्रामक तरिकाले प्रस्तुत गरिएको छ । दाबीमा प्रयोग गरिएको भिडियोलाई तोडमोडसमेत गरिएको पाइयो । उक्त भ्रामक दाबी नेपालको कुनै वर्तमान सन्दर्भसँग मेल नखाने भएकाले प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री भ्रामक छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
