Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: नेपाली सेनाको वीरता इंगित गर्दै एउटा भिडियो पोस्ट गरिएको छ र उनीहरू गोली खान पनि तयार रहेको दाबी गरिएको छ ।
तथ्य: सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो नेपाली सेनाको प्रदर्शन होइन, कम्बोडियन सेनाको पूरानो भिडियोलाई भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
सामाजिक संजालमा सेनासँग सम्बन्धित एउटा सामग्री फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा नेपाली सेनाको वीरता इंगित गर्दै एउटा भिडियो पोस्ट गरिएको छ र उनीहरू गोली खान पनि तयार गरेको जानकारी दिइएको छ ।
LAHURE LOVERS नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा एउटा भिडियो देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियोमा सेनाले खतरनाक आर्सल आर्ट प्रदर्शन गरिरहेका छन् । सोही भिडियोको थमनेलमा नेपालको राष्ट्रिय झण्डका थुप्रै तस्बिरहरू राखिएको छ । सोही थमनेलमा लेखिएको छ- ‘आर्मी (नेपालको एउटा झण्डा) नेपाली, छातीमा बन्दुकको गोली खान पनि तयार छन् ।’
भिडियोमा देखिएका मानिसहरुलाई नेपाली सेना जसरी प्रस्तुत गरिएको सामग्रीमा पोस्ट भएको करिब एक साता मात्रै भएको छ । पोस्ट भएको छ दिनमै ५५ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । करिब आठ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया दिइसकेको सामग्रीलाई करिब तीन सयले सेयर गरिसकेका छन् ।
नेपाली सेनालाई इंगित गर्दै पोस्ट गरिएको भिडियो र भिडियोमा देखिएको खतरनाक आर्सल आर्ट प्रदर्शनको दृश्य सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको छ । उक्त फैलावटलाई मध्यनजर गर्दै हामीले प्रस्तुत सामग्रीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
नेपाली सेनाको वीरता प्रदर्शित गर्न फैलाइएको भिडियो सामग्रीको जाँच भिडियोबाटै सुरु गर्नुपर्ने देखिन्छ । त्यसैले हामीले सबैभन्दा पहिले भिडियोको वास्तविक स्रोत पत्ता लगाउने कोशिस गर्यौँ । यसका लागि सबैभन्दा पहिले हामीले उक्त भिडियोको स्कृनसट लिएर गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको फलस्वरुप सामाजिक संजालमा थ्रुप्रै भिडियो अंशहरू फेला परे । सामाजिक संजालमा पोस्ट गिरिएका ती भिडियो अंशहरुमा उक्त भिडियोलाई फरक-फरक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । फेसबुक टिकटक लगायतका सामाजिक संजालमा गरिएका फरक-फरक पोस्टमा उक्त भिडियोलाई भारत, बंगलादेश, चीन, इन्डोनेशिया, भेतनामका सेनाको रहेको दाबी गरिएको छ । तर, यी सबै पोस्टहरू विश्वसनीय देखिएनन् ।
भिडियोमा देखिएको दृश्य फरक-फरक देशका आर्मीको प्रदर्शन रहेको दाबीले उल्लेखित सामग्रीलाई झनै बल्झायो । हामीले थप स्कृनसट लिएर पुन: गुगल लेन्समा सर्च गर्यौँ । जसको नतिजास्वरुप Sakklar SK नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पर्यो ।
सोही भिडियोका अंशहरु विभिन्न दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको तथ्य यसअघि नै हामीले फेला पारिसकेका थियौँ, त्यसैले हामी यस भिडियोको वास्तविकतामा पक्का भएनौँ । तर, यो पोस्ट अन्य पोस्टहरूभन्दा निकै पहिले नै पोस्ट गरिएको देखिन्छ । दुई वर्षअघि अर्थात् १७ डिसेम्बर २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो कम्बोडियन सेनाको रहेको जानकारी दिइएको छ ।
प्रस्तुत भिडियोको विश्वसनीयतामा पक्का नभएकाले हामीले जाँचलाई पुन: अगाडि बढायौँ । यसका लागि हामीले उक्त युट्युब च्यानलमा दिइएको विवरणलाई जाँच गर्यौँ । उक्त युट्युब च्यानलमा एउटा इमेल आइडी ([email protected]) फेला पर्यो । भिडियोको वास्तविकता थाहा पाउँन हामीले उक्त इमेलमा सम्पर्क गर्यौँ । इमेलमार्फत् प्राप्त जानकारी अनुसार उक्त भिडियो कम्बोडियन सेना सेनाकै हो ।
हामीले इमेल गरेपछि त्यसको जवाफ दिने व्यक्ति र Sakklar SK नामक युट्युब च्यानल संचालन गर्ने व्यक्ति कम्बोडियनका भिडियोग्राफर तथा फिल्म मेकर रहेको जानकारी हामीलाई इमेलमै प्राप्त भएको छ । उक्त इमेलमा आएको जानकारी अनुसार दाबीसहितको सामग्रीमा देखिने दृश्य कम्बोडियन सेनाको कमान्डो ९११ को प्रदर्शन हो ।
हामीले गरेको सम्पर्क र जाँचबाट दाबीसहितको सामग्रीमा देखिएको दृश्य नेपाली सेनाको नरहेको प्रमाणित भएको छ । हामीलाई प्राप्त विवरण अनुसार उक्त दृश्य कम्बोडियन सेनाको प्रदर्शन हो । यस दृश्यलाई नेपाली सेनासँग जोडेर उनीहरूको वीरताबारे बखान गर्नुले भ्रामक सन्देश दिएको छ ।
निष्कर्ष
नेपाली सेनाको वीरतालाई इंगित गर्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो नेपाली सेनाको प्रदर्शन होइन । कम्बोडियन सेनाले प्रदर्शन गरेको मार्सल आर्टको दृश्यलाई भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
Nepal Army
Sakklar SK
Phon Samphos
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
