Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: इजरायल-प्यालेस्टाइन युद्ध हुन थालेपछि भारतले नेपालमाथि हमालको तयारी थालेको दाबी (भिडियोसहित) ।
तथ्य: रुस-युक्रेन युद्धसँग सम्बन्धित केही भिडियोहरू र नेपाल-भारतसँग सम्बन्धित पूराना समाचारलाई भ्रामक सन्देश दिनेगरी प्रस्तुत गरिएको पाइयो ।
इजरायल र प्यालेस्टाइनको विद्रोही समूह हमासबीच जारी युद्धले दुबै देशमा रहेका आम मानिसको जनजीवन कष्टकर बनाइदिएको छ । ७ अक्टोबर (२०२३)को बिहान हमासले इजरायलतर्फ सयौँ रकेट प्रहार गरेको थियो । यो आक्रमणपछि इजरायलले हमासविरुद्ध युद्धको घोषणा गर्दै प्यालेस्टाइनको गाजा क्षेत्र प्रतिआक्रमण गरेको हो । पछिल्लो समय दुबै देशमा संकटपूर्ण अवस्था सृजना भएको छ ।
इजरायल र प्यालेस्टाइन संकटको सन्दर्भमा नेपाली सामाजिक संजाल प्रयोगकर्तामाझ केही दाबीसहितका भिडियो फैलिएका छन् । ती भिडियोसँगै इजरायल-प्यालेस्टाइन युद्ध हुन थालेपछि भारतले नेपालमाथि हमालको तयारी थालेको दाबी गरिएको छ ।
सारु दाइ 1010 नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा नेपाली सेनाले अभ्यास गरिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । विभिन्न दृश्यहरुसँग जोडिएको अडियोमा ‘भारतीय हेलिकोप्टरले नेपालको दार्चुला क्षेत्रमा चक्कर लगाइरहेको’ दाबी गरिएको छ । साथै भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘इजरायल प्यालेस्टाइन युद्ध हुन थालेपछि भारतले नेपालमाथि हमला गर्ने तयारी गर्न थाल्यो ।’
एक दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा ११ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । तीन सयभन्दा बढी प्रतिक्रिया आइसकेको भिडियोलाई दुई सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा व्यापक रुपमा फैलिरहेको छ ।
अर्कोतर्फ उस्तै खालको दाबीसहितको अर्को भिडियो पनि सामाजिक संजालमा फेला परेको छ । Amar Ghalan नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा भिषण युद्धको दृश्य देख्न सकिन्छ । साथै नेपाल-भारतबीच युद्ध सुरु हुन लागेको दाबी गरिएको छ ।
एक दिनअघि पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा करिब १० हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री द्रुत गतिमा सामाजिक संजलामा फैलिरहेको छ र आगामी दिनमा व्यापक रुपमा फैलिनसक्ने संकेत देखिएको छ । यही कारण उल्लेखित भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस हामीले गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
इजरायल र प्यालेस्टाइनको विद्रोही समूहबीच युद्ध भइरहेको सन्दर्भमा माथि उल्लेखित दाबीसहितका भिडियो सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । प्रस्तुत भिडियोहरुसँगै भारतले नेपालमाथि हमालको तयारी गरेको र नेपाल-भारतबीच युद्ध हुन लागेको दाबी गरिएको छ ।
जाँचका क्रममा हामीले सबैभन्दा पहिले दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएका भिडियोहरुलाई राम्ररी नियाल्यौँ । ती भिडियोहरुमा युद्धरत सेनाले अत्याधुनिक हतियारको प्रयोग गरिएको देखिन्छ, उक्त दृश्य रुस-युक्रेन युद्धसँग सम्बन्धित हुनसक्ने अनुमान लगाउन सकिन्छ । यही अनुमानका आधारमा हामीले ‘Russia-Ukraine war’ ‘Ground Footage’ लगायतका वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको नतिजास्वरुप THE MILITARY DAILY नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पर्यो । एक वर्षअघि अर्थात् ७ मार्च २०२२ मा पोस्ट गरिएको भिडियो रुस-युक्रेन युद्धसँग सम्बन्धित छ । यस भिडियोमा रुसले अत्याधुनिक हतियारसहित युक्रेनसँग युद्ध गरिरहेको जानकारी दिइएको छ ।
एक वर्षअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत भिडियोको एउटा अंश र माथि उल्लेखित दाबीसहितको भिडियोमा देखिएको दृश्य एउटै हो । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने एक वर्षअघि पोस्ट गरिएको रुस-युक्रेन युद्धसँग सम्बन्धित भिडियोको एउटा अंशलाई भ्रामक दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
त्यस्तै दाबीसहितको अर्को भिडियोमा ‘भारतीय हेलिकोप्टरले नेपालको दार्चुला क्षेत्रमा चक्कर लगाइरहेको’ जानकारी दिइएको छ । प्रस्तुत जानकारीसँगै इजरायल-प्यालेस्टाइन युद्ध हुन थालेपछि भारतले नेपालमाथि हमालको तयारी थालेको दाबी गरिएको छ ।
प्रस्तुत दाबीकै आधारमा हामीले ‘भारतीय हेलिकोप्टर’ ‘नेपालको आकाश’ ‘दार्चुला’ लगायतका वाक्यांशलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप अनाधिकृतरुपमा दार्चुलास्थित नेपालको आकाशमा भारतीय हेलिकोप्टर उडाइएको समाचार फेला परेको छ ।
दुई वर्षअघि अर्थात् २०७८ भदौ १८ गते ekantipur.com मा प्रकाशित समाचारमा भारतले दार्चुलास्थित महाकालीवारि नेपाली सेनाको ब्यारेकमाथिसमेत अनधिकृत रूपमा हेलिकोप्टर उडाउन थालेको र यस विषयमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय दार्चुलाले भारतसँग लिखित आपत्ति जनाएको जानकारी दिइएको छ ।
समाचारसँगै eKantipur नामक युट्युब च्यालनमा एउटा भिडियो पनि पोस्ट गरिएको छ । उक्त भिडियोमा एउटा हेलिकोप्टर उडिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । दुई वर्षअघि पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको शीर्षक छ- ‘नेपाली सेनाको ब्यारेक माथि भारतीय हेलिकोप्टर’ ।
फेला परेको तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने दार्चुलास्थित नेपाली भूभागमा अनाधिकृत रुपमा हेलिकोप्टर उडाइएको घटना नयाँ होइन । अनाधिकृत रुपमा हेलिकोप्टर उडाइएको घटनालाई इजरायल-प्यालेस्टाइन युद्धसँग जोड्नु र भारतले नेपालमाथि हमालको तयारी थालेको दाबी गर्नुले भ्रामक सन्देश दिएको छ ।
निष्कर्ष
इजरायल-प्यालेस्टाइनबीच युद्ध हुन थालेपछि भारतले नेपालमाथि हमला गर्ने तयारी गरेको दाबी भ्रामक छ । रुस-युक्रेन युद्धसँग सम्बन्धित केही भिडियोहरू र नेपाल-भारतसँग सम्बन्धित पूराना समाचारलाई भ्रामक सन्देश दिनेगरी प्रस्तुत गरिएको पाइयो । इजरायल र प्यालेस्टाइनी विद्रोही समूहबीच भइरहेको युद्धले नेपाल-भारतबीचको सम्बन्धमा कुनै प्रभाव पारेको छैन ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
भिडियो, THE MILITARY DAILY
समाचार, ekantipur.com
भिडियो, eKantipur
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
