Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा दाबीसहितको सामाग्री फेला परेको छ । उक्त दाबीसहितको भिडियोमा भारतीय प्रहरी, भारतीय सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी)सँगै नेपाल सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरी देखिएका छन् । नेपाल-भारत सीमा भनिएको सो स्थानमा नेपाल र भारतीय पक्षबीच झडप भइरहेकोसमेत भिडियोमा देख्न सकिन्छ ।
Reshurajesh5 नामक टिकटक आइडीमा २ दिनअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत सामग्रीमा नेपाल-भारत सीमामा विवाद भएको दाबी गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ,‘नेपाल-भारत सीमामा घनघोर विवाद, ३ जना जवान घाइते ।’
दाबीसहितको प्रस्तुत सामग्री पोस्ट भएको २ दिनमै २४ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । त्यस्तै उक्त सामग्रीमा कमेन्ट गर्ने प्रयोगकर्ताको संख्या ४८ छ भने दाबीसहितको सामग्रीलाई ६४ प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
खुला सीमा लगायतका कारण नेपाल-भारतबीच समय समयमा सीमा विवाद देखापर्ने गर्छ । यही तथ्यलाई आधार बनाउँदै हामीले प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीमाथि तथ्यजाँच सुरु गर्यौँ । सबैभन्दा पहिले हामीले टिकटकमा राखिएको भिडियोको मूल अंशको खोजी गर्नतिर लाग्यौँ ।
युट्युबमा ‘नेपाल-भारत सीमा विवाद’ वाक्यांक सर्च गर्दा कयौँ भिडियोहरू देखा परे । जसमध्येको एउटा भिडियो माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियोको मूल अंश हो । Mero Pokhara Tv नामक युट्युब च्यानलमा १९ जुलाई २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा फरक-फरक दृश्यहरू जोडिएको देखिन्छ । उक्त सामग्रीको शीर्षक छ- ‘नेपाल भारत सिमानामा गोलि चल्यो! भारतीय आक्रमणकारी को मृत्यु ! भयो यसरी भागाभाग !’
पूराना भिडियो र घटनाहरूलाई छाँटकाँट गरेर सो युट्युब च्यानलले सामग्री तयार पारेको र यही सामग्रीको एउटा अंशमा दाबीसहितको थमनेल राखेर टिकटकमा पोस्ट गरिएको देखिन्छ ।
मूल सामग्री पत्ता लागे पनि हामी उक्त सामग्रीबाट विश्वस्त भएनौँ । टिकटकमा देखाइएको भिडियो वास्तवमै कहाँको हो ? त्यहाँ कस्तो खालको घटना भएको थियो ? भन्ने प्रश्नको उत्तर जाँच हामीले भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउनतिर लाग्यौँ । हामीले पटक-पटक फरक-फरक किवर्डहरूलाई युट्युब लगायतका सामाजिक संजालमा सर्च गर्यौँ ।
धेरै समयको खोजीपछि पनि सही नतिजा भेटिएन । हामीले फेरि अर्कोपटक दाबीसहितको टिकटक भिडियोको मूल अंश अर्थात् माथि उल्लेखित युट्युब भिडियो नियाल्न थाल्यौँ । फलस्वरुप हामीले एउटा संकेत भेट्टायौँ । भिडियोको देब्रेतिरको माथिपट्टी कुनामा एउटा कुनै मिडियाको लोगोजस्तो देखिने एउटा अस्पस्ट आधा अक्षर देखियो । उक्त लोगो सेतोपाटीको हुनसक्ने अनुमान हाम्रो थियो ।
अनुमानको आधारमा हामीले तुरुन्तै युट्युबमा ‘झडप setopati’ झडप सेतोपाटी किवर्ड सर्च गर्यौँ । जसको नतिजाले हामीलाई मूल भिडियोसम्म पुर्यायो । Setopati नामक युट्युब च्यानलमा ४ जुलाई २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको नेपाल-भारत सीमा विवादको होइन । काठमाडौं-तराई फास्ट ट्र्याक सडक निर्माणका क्रममा ललितपुरस्थित खोकनामा नेपाल प्रहरी र स्थानीयबीच भएको झडपको भिडियो हो । प्रस्तुत भिडियोको शीर्षक छ- ‘काठमाडौं-तराई फास्ट ट्र्याक सडक निर्माण विवाद : खोकनामा झडप’ ।
ललितपुरको खोकनामा स्थानीय र प्रहरीबीच भएको झडपको दृश्यलाई नेपाल-भारत सीमा विवादसँग जोडेर यसलाई भ्रामक तुल्याइएको छ । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने माथिको दाबीसहितको सामग्रीमा फरक-फरक स्थानका भिडियोहरूलाई छाँटकाँट गरेर भ्रामक सामग्री उत्पादन गरिएको छ ।
प्रस्तुत तथ्य फेला परेपछि हामी दाबीसहितको सामग्रीमा राखिएको अर्को दृश्यको वास्तविकता खोजी गर्ने काममा जुट्यौँ । जसका लागि हामीले सीमा विवाद भइरहने स्थानलाई जोडेर किवर्ड सर्च गर्यौँ । यही क्रममा युट्युबमा ‘nepal-india border issue parsa’ सर्च गर्दा मूल भिडियो पत्ता लाग्यो ।
Thori Online TV नामक युट्युब च्यानलमा २९ मे २०२० मा उक्त भिडियो पोस्ट गरिएको छ । उक्त युट्युब च्यानलका अनुसार नेपाली भूभागमा सडक बनाउँदा भारतीय पक्षले हस्तक्षेप गरेपछि उक्त विवाद भएको थियो । तर, दाबीसहितको सामग्रीमा भनेजस्तो कुनै पनि घनघोर घटना घटेको थिएन ।
यस तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने दुई वर्ष पूरानो भिडियोलाई वर्तमान सन्दर्भ बनाएर भ्रामक तरिकाले प्रस्तुत गरिएको छ ।
निष्कर्ष :
पूराना र फरक सन्दर्भका भिडियोलाई वर्तमान सन्दर्भ बनाएर भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । सामाजिक संजालमा फैलाइएको दाबी र सामग्रीमा जोडिएको भिडियोको वास्तविक विवरण एक आपसमा मिल्दैनन् ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
