Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: नेपाली सेना र भारतीय सेनाबीच मौखिक मुठभेडको अवस्था सृजना भएको सन्देश दिन खोजिएको छ ।
तथ्य: चिनियाँ सेना र भारतस्थित अरुणाचल प्रदेशको सीमामा इन्डो तिब्बत सीमा प्रहरी (ITBP)बीच भएको मौखिक मुडभेडको पुरानो दृश्यलाई वर्तमान सन्दर्भमा भ्रामक दाबीका साथ पोस्ट
गरिएको पाइयो ।
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा नेपाली सेना र भरतीय सेनासँग सम्बन्धित एउटा सामग्री फेला गरको छ । उक्त सामग्रीमा दुबै छिमेकी देशका सेनाबीच सीमामा झडप एवं मुडभेडको अवस्था सृजना भएको सन्देश दिन खोजिएको छ ।
King is back नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा काठमाडौँ महानगरपालिका प्रमुख बालेन शाह र ग्रेटर नेपालको तस्बिर जोडिएको छ र सोही सामग्रीमा एउटा भिडियोसमेत देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियोमा सेनाहरूबीच बादविवाद चलिरहेको र मुडभेडको अवस्था सृजना हुन लागेको जस्तो देखिन्छ ।
प्रस्तुत भिडियोसँगै रहेको थमनेलमा बादविवाद गरिरहेका मानिसहरू नेपाली सेना र भरतीय सेना रहेको सन्देश दिइएको छ । भिडियो र तस्बिरको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘नेपाल भर्सेज इन्डियन आर्मी, जय नेपाल, जय नेपाल बालेन शाह ।’
दाबीसहितको सामग्रीमा करिब ४० हजारभन्दा टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । करिब पाँच सय प्रतिक्रिया प्राप्त दाबीसहितको सामग्रीलाई करिब ९० टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छ । यस तथ्य अनुसार दाबीसहितको सामग्री आगामी दिनमा झनै फैलिनसक्ने देखिएको छ ।
नेपाल र भारत सबैभन्दा धेरै सीमा जोडिएका छिमेकी राष्ट्र हुन्, साथै दुबै मुलुकबीच खुला सीमा हुनुका साथै दुबै देश र नागरिकबीच गहिरो सम्बन्ध रहेको छ । यही सन्दर्भमा सामाजिक संजालमा फैलाइएको दाबीसहितको सामग्री अत्यन्तै संवेदनशील छ । त्यसैले हामीले दाबीसहितको सामग्रीमा रहेको भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा बालेन शाह र ग्रेटर नेपालको तस्बिर देख्न सकिन्छ । गत जेठ २०८० मा काठमाडौं महानगरपालिकाका प्रमुख बालेन्द्र शाहले आफ्नो कार्यकक्षमा ग्रेटर नेपालको नक्सा राखेका थिए । नेपालका केही भू-भाग समेटेर भारतको नयाँ संसद् भवनमा ‘अखण्ड भारत’को नक्सा अंकित गरेपछि काठमाडौँ प्रमुख बालेन्द्र शाहले आफ्नो कार्यकक्षमा ग्रेटर नेपालको नक्सा राख्न लगाएका थिए ।
यही सन्दर्भमा काठमाडौं महानगरपालिकाका प्रमुख बालेन्द्र शाह र उनले आफ्नो कार्यकक्षमा अंतिक ग्रेटर नेपालको नक्सालाई जोडेर दाबीसहितको भिडियो सामग्री तयार पारिएको छ । उक्त सामग्रीमार्फत् नेपाली र भारतीय सेनाबीच सीमामा झडप एवं मुडभेडको अवस्था सृजना भएको सन्देश दिन खोजिएको छ ।
दाबीसहितको सामग्रीको प्रकृतिका आधारमा हामीले सबैभन्दा पहिले बादविवादको भिडियोको मूल सन्दर्भ पत्ता लगाउने काममा लाग्यौँ । यसका लागि हामीले ‘Border Tension’ ‘Indian Army’ लगायतका किवर्डहरूलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । किवर्ड सर्चको नतिजास्वरुप XVGWHALE VVS.DIAMONDS नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पर्यो ।
तीन वर्षअघि अर्थात् ११ मे २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो नै एउटा सानो अंश माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको देखिन्छ । तर, दाबी गरिएकोजस्तो उक्त झडप नेपाल र भारतीय आर्मीसँग सम्बन्धित छैन । भिडियोमा देखिएको विवादको दृश्य भारतीय सेना र चिनियाँ सेनासँग सम्बन्धित छ ।
युट्युब च्यानलमा दिइएको जानकारी अनुसार सन् २०२० मा चीन (तिब्बत)–भारत सीमामा भारतीय सेना र चिनियाँ सेनाबीच तनावपूर्ण स्थिति सिर्जना भएको थियो । तीन वर्ष पुरानो सोही दृश्यलाई नेपाली सेनासँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
फेला परेका प्रस्तुत तथ्यका आधारमा हामीले अन्य स्रोतहरूको खोजी गर्नतिर केन्द्रीत भयौँ । खोजीका क्रममा प्रस्तुत भिडियोमाथि थुप्रै तथ्यजाँच भइसकेको पाइयो । विश्वचर्चित संचार संस्था एफपीले फरक विषयमा सोही भिडियोमाथि गरेको तथ्यजाँच अनुसार भारत-चीन सीमामा भारतीय र चिनियाँ सैनिकबीच भइरहेको मौखिक मुठभेडको भिडियो १३ जनवरी २०२० अघि नै इन्टरनेटमा पोस्ट भएको देखिन्छ ।
चिनियाँ सेनाले अरुणाचल प्रदेशको सीमामा इन्डो तिब्बत सीमा प्रहरी (ITBP)सँग झगडा गरिरहेको सन्दर्भमा प्रस्तुत भिडियोको खिचिएको थियो । इन्डो-तिब्बत सीमा पुलिस एक भारतीय अर्धसैनिक इकाई हो, जसले उत्तरपूर्वी राज्य अरुणाचल प्रदेश सहित भारतको पाँच सीमावर्ती राज्यहरूमा भारत-चीन सीमाको रक्षा गर्दछ ।
चिनियाँ सेना र अरुणाचल प्रदेशको सीमामा इन्डो तिब्बत सीमा प्रहरी (ITBP)को मौखिक मुठभेडको भिडियोलाई नेपालसँग जोड्दै भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । नेपाली सेना तथा काठमाडौँ महानगर प्रमुख बानेल शाह र उक्त पुरानो मौखिक मुठभेड एक आपसमा सम्बन्धित छैनन् ।
निष्कर्ष :
नेपाली सेना र भारतीय सेनाबी मौखिक मुडभेडको अवस्था सृजना भएको दाबी गर्ने सामग्री भ्रामक छ । चिनियाँ सेना र भारतस्थित अरुणाचल प्रदेशको सीमामा इन्डो तिब्बत सीमा प्रहरी (ITBP)बीच भएको मौखिक मुडभेडको पुरानो दृश्यलाई वर्तमान सन्दर्भमा भ्रामक दाबीका साथ पोस्ट गरिएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
