Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
नेपालका चर्चित अभिनेता पूर्णविक्रम शाह (पल शाह)माथि बालिकासँग यौन सम्बन्ध कायम गरेको आरोप लागेको छ । बालिकासँग यौन सम्बन्ध राख्नु स्वत: बलात्कार हुने भएकाले पछिल्लो समय पल शाहमाथि अनुसन्धान भइरहेको छ । यही विषयमा नेपाली सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले पनि चर्चा परिचर्चा गरिरहेका छन् । यही सेरोफेरोमा पल शाह र ‘पीडित बालिका’को विषयमा तयार पारिका सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा व्यापक फैलिने गरेका छन् ।
पल शाह र उनीसँग सम्बन्धित दाबीसहितका केही भिडियो न्युजचेकरले फेला परेको छ, जसमा बलात्कार आरोपी पल शाह रिहा भएको लगायतका दाबी छन् । तर, न्युजचेकरले गरेकाे तथ्यजाँचमा पल शाह रिहा भएको दाबी गलत रहेको पुष्टि हुन्छ ।
#pabi नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट भएको भिडियोमा अभिनेता पल शाह रिहा भएको दाबी गरिएको छ । ३ अप्रिलमा पोस्ट भएको उक्त भिडियोमा शाहलाई केही मानिसहरुले स्वागत गरेको दृश्यसमेत देखिन्छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ,‘पल शाह आज धरौटीमा रिहा हुनुभयो, शुक्रबार २:३०, स्वागतका साथ पललाई ल्याइएको छ ।’
भिडियो पोस्ट भएको तीन दिनमै करिब ५५ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने भिडियोलाई १३५ प्रयोगकर्ताले सेयर गरिरहेका छन् । यसबाट दाबीसहितको यो सामग्रीको फैलावट व्यापक रहेको प्रष्ट हुन्छ ।
त्यस्तै #paul_shaha नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट भएको भिडियोमा अलि फरक खालको दाबी गरिएको छ । जसमा पल शाहले हिरासतबाटै भिडियो सन्देश जारी गरेको दाबी गरिएको छ । भिडियोमा पल शाहले बोलिरहेको दृश्य देखिन्छ । जसमा उनले भनेका छन्,‘म आज लाइभ आउनुको कारण चाहिँ तपाईंलाई थाहा छ होला, लाइभमार्फत् भन्दै छु आज ४ बजे ।’
पल शाह बोलेको उक्त दृश्य देखिने भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘पल शाह आज लाइभमार्फत् केही कुरा भन्दै जेलभित्रबाट, म जेलभित्र छु मलाई धेरैधेरै सपोर्ट गर्नुहोला भन्दै धन्यवाद् दिए फ्यानहरूलाई ।’
‘जेलबाट लाइभ’ भनिएको यो भिडियो ४ अप्रिलमा पोस्ट गरिएको छ । पोस्ट भएको एक दिन नबित्दै यो भिडियोमा साढे १९ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । त्यस्तै भिडियो सेयर गर्ने प्रयोगकर्ताको संख्या एक सयभन्दा धेरै देखिन्छ ।
४ अप्रिलमै पोस्ट गरिएको अर्को भिडियोमासमेत पल शाह ‘जेलबाट रिहा’ भएको दाबी गरिएको छ । #meowmeow.c0m पल शाहलाई केही मानिसहरूले स्वागत गरिहहेको दृश्य देखिने भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ,‘जेलबाट रिहा भए पल शाह, रिहा भएपछि सम्मान गरिँदै ।’
प्रस्तुत दाबीहरू नेपालका अधिकांश युवाहरूले नियालिरहेको र न्यायिक प्रक्रियासँग जोडिएको संम्बेदनशीन विषयसँग सम्बन्धित छन् । यसैले यी दाबीहरू निकै महत्वपूर्ण र गम्भीर रहेका छन् । त्यसैले न्युजचेकरले यी दाबीहरूमाथि तथ्यजाँच गरेको छ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
१७ वर्षीया बालिकालाई बलात्कार गरेको आरोपसहित पल शाहविरुद्ध उजुरी परेपछि १५ फागुनमा उनलाई हिरासतमा लिइएको थियो । हिरासतको अनुसन्धानपछि पल शाहलाई चैत्र १० गते तनहुँ जिल्ला अदालतले पुर्पक्षका लागि थुनामा (न्यायिक हिरासत) पठाउने आदेश गरेको हो ।
अदालतको आदेशपछि पल शाहले जिल्ला कारागार तनहुँमा बन्दी जीवन बिताइरहेका छन् ।यही सेरोफेरोमा सामाजिक संजालमा पल शाह रिहा भएको र जेलबाटै लाइभमा बसेको भन्ने दाबीसहितका सामग्रीहरू भेटिएका हुन् । तर, यी दाबीसहितका सामग्री असत्य र भ्रामक हुन् ।
‘पल शाह धरौटीमा रिहा’ भएको दाबी गर्ने पहिलो भिडियोमा देखाइएको दृश्य फरक सन्दर्भको हो । पल शाह रिहा भएपछि स्वागत गरिएको दाबी गर्ने उक्त दृश्य २०२१ डिसेम्बर महिनामा खिचिएको हो । दाबीसहितको भिडियोमा देखिएको लोगोलाई पछ्याउँदै युट्युबमा जाँच गर्दा यो भिडियो धेरै पहिले पोस्ट भइरहेको देखिन्छ ।
१८ डिसेम्बर २०२१ मा TajaKhabarTV नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोलाई तोडमोड गरेर भ्रामक दाबीसहितको थमनेल राखिएको पाइयो । राजधानीको एक कार्यक्रममा शाह उपस्थित हुँदाको दृश्य उक्त भिडियोमा देखिन्छ । फरक सन्दर्भको उक्त दृश्यमा थमनेल राखेर पल शाह जेलमुक्त भएको भन्ने असत्य दाबी उक्त टिकटक भिडियोमा गरिएको छ ।
मूल भिडियो :
त्यस्तै दोस्रो भिडियोमा पल शाह जेलबाटै लाइभ आएको भन्ने दाबी छ । यो दाबी पनि असत्य हो । यसका लागि हामीले सबैभन्दा पनिले उनको आधिकारित फेसबुक पेज जाँच गर्यौँ जहाँ पल शाहले लाइभ रेकर्ड गरेको पूरानो भिडियो भेटियो । अगस्ट ६, २०२० मा पल शाहले एउटा म्युजिक भिडियोको प्रचार गर्न उक्त फेसबुक लाइभमा बसेका रहेछन् । फरक सन्दर्भको सोही भिडियोलाई तोडमोड गरेर पछिल्लो समय सामाजिक संजालमा फैलाइएको देखिन्छ । यो तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने पल शाह जेलभित्रैबाट लाइभमा बसेका होइनन् ।
न्युजचेकरले फेला पारेको तेस्रो भिडियोमा पनि पल शाह जेलबाट रिहा भएको दाबी गरिएको छ । पल शाहलाई केही मानिसहरूले खादा लगाइरहेको दृश्य देखिने उक्त भिडियो पनि फरक सन्दर्भको हो । CINEPATI TV नामक युट्युब च्यानलमा २९ जुन २०२१ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोलाई तोडमोड गरेर गलत सन्दर्भका साथ पछिल्लो समय सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
टिकटकमा फैलाइएको भिडियोमा देखिने सिनेपाटीको लोगोलाई पछ्याउँदै न्युजचेकरले युट्युबमा जाँच गर्यो । उक्त ट्युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका भिडियोहरू हेर्दै जाँदा मूल भिडियो २९ जुन २०२१ मा पोस्ट गरिएको पाइयो । ‘paul Shah लाई रियल हिरो सम्मान ! हाम्रो टिम नेपालको विषयमा सरकार प्रति पोखे आक्रोश’ हेडलाइनसहित पोस्ट गरिएको भिडियोलाई पछिल्लो समय गलत दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको देखिन्छ ।
मूल भिडियो :
निष्कर्ष
माथिका भिडियोहरूमा दाबी गरेजस्तो पल शाह न्यायिक हिरासतबाट रिहा भएका छैनन् । शाहले जेलबाटै फेसबुक लाइभ पनि गरेका छैनन् । दाबीसहितका भिडियोमार्फत् फरक सन्दर्भका पुराना दृश्यहरूलाई जोडेर भ्रामक र असत्य सूचना सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
नतिजा : असत्य/भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
