Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: ‘स्टार्ट बन्द’ भएपछि हवाइजहाजलाई मानिसहरुले ठेलेको दाबी ।
तथ्य: टायर पड्किएर मध्ये धावनमार्गमा अलपत्र परेको हवाइजहाजलाई पन्छ्याउने काम भइरहेका बेला करिब दुई वर्षअघि खिचिएको भिडियोलाई भ्रामक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
सामाजिक संजालमा एउटा भिडियो सामग्री फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा एउटा हवाइजहाजलाई मानिसहरुले धकेलिरहेको भिडियो देख्न सकिन्छ । साथै उक्त हवाइजहाजको ‘स्टार्ट बन्द’ भएपछि मानिसहरुले ठेल्न परेको दाबी गरिएको छ ।
Kishor Kc नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियो सामग्रीमा तारा एयरलाइन्सको ९एन-एइभी (9N-AEV) कलसाइनको हवाइजहाजलाई मनिसहरुले धकेलिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । साथै भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘स्टार्ट बन्द भएर ठेलेको रे ।’
पाँच दिनअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत भिडियो सामग्रीमा करिब ६० हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । यही अवधिमा तीन हजारभन्दा बढीले प्रतिक्रिया दिइसकेको भिडियोलाई साढे ६ हजार भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । यस तथ्यांकबाट के प्रष्ट हुन्छ भने प्रस्तुत दाबीसहितको भिडियो सामग्री सामाजिक संजालमा व्यापक रुपले फैलिसकेको छ ।
यतिमात्र होइन, उक्त भिडियो र अडियोबाट अन्य सामग्रीसमेत पुनर्उत्पादन गरिएका छन् । ती सामाग्रीहरुमा सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताहरुले विभिन्न टिकाटिप्पणी गरेका छन् । भिडियोमा आएको एउटा प्रतिक्रिया यस्तो छ- ‘जे हुन्छ नेपालमै हुन्छ र देख्न पाइन्छ । हैन आकाशमा स्टार्ट बन्द भयो भने के गर्ने होला है ? ठेलेरै काठमाडौँ ल्याउँदा कसो होला ?’
हवाइजहाजको ‘स्टार्ट बन्द’ भएको भन्ने दाबी अत्यन्तै संवेदनशील छ । किनकि हवाइजहाजको स्टार्ट बन्द हुनु र मानिसहरुले घकेल्नु पर्ने अवस्था भयानक घटना हो । यही कारण हामीले प्रस्तुत भिडियो सामग्रीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ र भिडियोको वास्तविकता पत्ता लगाउने कोशिस गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दाबीसहितको भिडियो सामग्रीमा मानिसहरुले हवाइजहाज धकेलिरहेको भिडियो देख्न सकिन्छ । हामीले सबैभन्दा पहिले सोही दृश्यलाई मध्यनजर गर्दै ‘जहाज धकेलेको’ वाक्यांशलाई युट्युबमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप Setopati नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
करिब दुई वर्षअघि अर्थात् १ डिसेम्बर २०२१ मा पोस्ट गरिएको भिडियो र माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको भिडियो उस्तै देखिन्छ । उक्त उक्त भिडियोको शीर्षक राखिएको छ- ‘जब जहाजलाई यात्रुले आफै धकेल्न थाले…’ ।
फेला परेको तथ्यमा केन्द्रीत रहेर हामीले ‘जहाज धकेल्दै यात्रु’ वाक्यांशलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप रेडियो नेपालको अनलाइन संस्करण onlineradionepal मा प्रकाशित एउटा समाचार फेला पर्यो । करिब दुई वर्षअघि अर्थात् १६ मंसिर, २०७८ मा प्रकाशित उक्त समाचारमा बाजुरा जिल्लाको कोल्टी विमानस्थलमा यात्रुहरुले नै हवाइजहाज धकेलिरहेको दृश्य देखिएको जानकारी दिइएको छ ।
राष्ट्रिय समाचार समितिले तयार पारेको प्रस्तुत समाचार अनुसार तारा एयरलाइन्सको हवाइजहाजको टायर पड्किएर मध्ये धावनमार्गमा अलपत्र परेको थियो । जसले गर्दा अर्को जहाज उडाउन र अवतरण गर्न समस्या भयो र त्यसपछि यात्रु, सुरक्षाकर्मी तथा कर्मचारीहरूले उक्त हवाइजहाजलाई धक्का लगाएर छेउ लगाइएका थिए ।
हामीले प्रस्तुत जानकारीलाई थप पुष्टि गर्न अन्य संचार माध्यममा प्रकाशित समाचारहरुलाई पनि नियाल्यौँ । हवाइजहाजलाई धक्का लगाएको विषयमा timesofindia, independent, dailymail लगायतका विश्व चर्चित संचार माध्यमले पनि दृश्य र समाचार प्रकाशित गरेका छन् । यसबाट के पुष्टि हुन्छ भने हालसालै सामाजिक संजालमा फैलाइएको दाबीसहितको भिडियो करिब दुई वर्ष पूरानो हो ।
साथै हवाइजहाजको ‘स्टार्ट बन्द’ भएपछि मानिसहरुले हजाइजहाजलाई ठेलेको भन्ने दाबी भ्रामक छ । पूरानो र फरक सन्दर्भमा खिचिएको भिडियोलाई वर्तमान सन्दर्भमा पोस्ट गर्दै भ्रामक सन्देश प्रवाह गरिएको देखिन्छ ।
निष्कर्ष
टायर पड्किएर मध्ये धावनमार्गमा अलपत्र परेको हवाइजहाजलाई पन्छ्याउने काम भइरहेका बेला करिब दुई वर्षअघि खिचिएको भिडियोलाई भ्रामक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । हवाइजहाजको ‘स्टार्ट बन्द’ भएपछि मानिसहरुले हजाइजहाजलाई ठेलेको भन्ने दाबी भ्रामक छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
Timesofindia
Independent
Dailymail
Setopati
Onlineradionepal
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
