आइतबार (२०७९ माघ १) नेपालको सुन्दरनगरीका रुपमा परिचित शहर पोखरामा भयानक विमान दुर्घटना भयो । यसलाई नेपालको उड्डयन क्षेत्रले आन्तरिक रुपमा सबैभन्दा ठूलो मानवीय क्षति भएको विमान दुर्घटनाका रुपमा हेरेको छ ।
यति एयरलाइन्सको ९ एन-एनसी, एटीआर-७२ ५०० कल साइनको विमान अवतरण गर्ने क्रममा पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटनामा पर्यो । चालक दलका चार गरी ७२ जना यात्रु बोकेर काठमाडौँबाट पोखरा उडेको विमान पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नजिकैको सेती नदीको खोंचमा दुर्घटना भएको थियो ।
दुर्घटना भएको केही समयमै पोखरा महानगरपालिकाका मेयर धनराज आचार्यले ‘कोही पनि जिवित भेट्न सकिने आश रहेन’ भन्ने घोषणा गरिदिए । भयो पनि त्यही, विमान चढेका कोही पनि जिवित रहेनन् ।
विमान दुर्घटनाको यही सन्दर्भमा सामाजिक संजालमा अनेक किसिमका दृश्यहरू देखिन थालेका छन् । ती दृश्यहरूमा विमान दुर्घटना भएका अलग-अलग चित्रहरु देख्न सकिन्छ । यस्तै यस्तै सामग्रीहरूका भिडमा हामीले अर्को एउटा सामग्री फेला पार्यौँ । भिडियोसहितको उक्त सामग्रीमा देखिएको दृश्य पोखरास्थित आइतबार भएको विमान दुर्घटनाको रहेको दाबी गरिएको छ ।
jaydurgamata नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा तारा एयरलाइन्सको विमान देखिएको छ र विमान देखिएको थोरै मात्र दूरीमा मानिसहरूको भिड देख्न सकिन्छ । देखिएको मानिसहरूको भिडमा हो-हल्लासमेत भइरहेको उक्त सामग्रीमा देखिएको छ ।
उक्त सामग्रीको थमनेलमा केही लेखिएको छ । उक्त थमनेललाई ध्यान दिएर हेर्ने हो भने त्यहाँ ‘५० मान्छेको मृत्यु’, ‘पोखरा एरोप्लेन एक्सिडेन्ट’ लेखिएको देखिन्छ । उक्त थमनेललाई आधार बनाउने हो भने भिडियोलाई आइतबार पोखरामा भएको विमान दुर्घटनासँग जोड्न खोजिएको देखिन्छ ।
पोखरा विमान दुर्घटनाको दाबी गर्ने उक्त सामग्रीको फैलावट पनि व्यापक छ । यो सामग्रीमा करिब ३० हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । करिब डेढ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया दिइसकेको प्रस्तुत सामग्रीलाई २ सय ३० भन्दा बढी प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
यतिमात्र होइन, यो सामग्रीमा रहेको अडियो र भिडियोबाट १ सयभन्दा बढी भिडियो पुन:उत्पादन गरिएको छ । पुन:उत्पादन गरिएका सबै भिडियोमा तारा एयरलाइन्सको विमान देखिएको दृश्य पोखरा दुर्घटनाको रहेको दाबी गरिएको छ । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने प्रस्तुत सामग्रीको फैलावट व्यापक छ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
हरेक जसो दुर्घटनाले सबैजस्तो मानिसलाई गम्भीर बनाउँछ, त्यसमाथि कयौँको ज्यान जानेगरी भएको दुर्घटनाबाट अहिले नेपाल नै स्तब्ध भएको छ । यही सन्दर्भमा पोखरा दुर्घटनाको दाबीसहित फरक सन्दर्भका थुप्रै दृश्यहरू सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । यो फैलावटले पीडित परिवार र मूल सन्दर्भसँग जोडिएका व्यक्ति एवं संस्थालाई झन पीडा दिनसक्छ । यही कारण हामीले उल्लेखित तरिकाले फैलिएका दृश्यहरुको प्रतिनिधिका रुपमा माथिको दाबीसहितको सामग्रीबारे जाँच गरेका छौँ ।
पोखरामा विमान दुर्घटना भएको दाबी गर्ने उक्त सामग्रीलाई हामीले तीन भागमा विभाजन गर्यौँ । पहिलो- देखिएको विमान, दोस्रो- दृश्यको स्थान र तेस्रो- सन्दर्भ/घटना ।
पहिलो भाग दृश्यमा प्रष्ट देख्न सकिन्छ । एउटा तारा एयरलाइन्सको विमान देख्न सकिन्छ । मानिसहरूको भिड पनि देख्न सकिन्छ । पहाड र डाँडाकाँडा पनि यही भागमा देखिएको छ । दोस्रो भागमा रहेको स्थान भने जाँच गर्नुपर्ने हुन्छ । दाबीसहितको सामग्रीमा पोखरा दुर्घटना भनिएको छ, यसको अर्थ हुन्छ पोखरा विमानस्थल नजिक भएको दुर्घटना । तेस्रो भाग पनि दाबीसहितको सामग्रीमा खुलाइएको छ । भनिएको छ – ५० मान्छेको मृत्यु, पोखरा एरोप्लेन एक्सिडेन्ट’ । यसलाई पनि जाँच नै गर्नुपर्ने हुन्छ ।
हामीले अरु जाँचलाई पछाडी छाड्दै सबैभन्दा पहिले भिडियोमा सुनिने अडियोको मुल स्रोत सत्ता लगाउन चाह्यौँ । टिकटककै ‘ओर्जिनल साउन्ड’मा गएर हेर्दा हामीले ठिक उल्टो परिणाम फेला पार्यौँ । उक्त भिडियो कुनै दुर्घटनाको नभई एउटा उड्डयन उत्सवको दृश्य रहेको तथ्य ‘ओर्जिनल साउन्ड’मा फेला पर्यो ।
पुस २४ (२०७९) गते तारा एयरको ९ एन–ए–एलओ कल साइनको विमानले गुल्मीको रेसुङ्गा विमानस्थलमा प्रदर्शनी उडान गरेको थियो । काठमाडौँस्थित त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट उडेको उक्त विमान रेसुङ्गा नगरपालिकास्थित सिमिचौरमा रहेको विमानस्थल पुग्दा गुल्मिका स्थानीय तथा प्रतिष्ठित व्यक्तिहरू त्यहाँ जम्मा भइसकेका थिए । यो कुनै दुर्घटना नभएर गुल्मेलीहरूका लागि उत्सवमय क्षण थियो ।
सोही उत्सवमय क्षणमा गुल्मीकी संगीता जीसी कुँवरले भिडियो खिचिन् । उक्त भिडियोमा गुल्मीमा प्रदर्शनी उडान गर्न सफल तारा एयरको विमान र विमानलाई गुल्मीमा स्वागत गर्न आएका मानिसहरू देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियो जनवरी १ (२०२३) मा Sunita GC Kunwar नामक टिकटक आइडीमार्फत् सार्वजनिक गरियो ।
खासमा प्रस्तुत भिडियो पोखरामा यति एयरलाइन्सको विमान दुर्घटना हुनुभन्दा सात दिनअघि नै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको देखिन्छ । तरपनि उक्त भिडियोलाई भ्रामक तरिकाले ‘पोखरा एरोप्लेन एक्सिडेन्ट’ भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ ।
प्रस्तुत तथ्य फेला परेपछि हामीले थप प्रमाणको खोजीमा लाग्यौँ । Amrit chimariya नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियोलाई हामीले यसको आधार बनायौँ । जनवरी १ मै पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको शीर्षक छ- ‘गुल्मीमा पहिलो पटक पुग्यो प्लेन, हेर्नेको भीड ! First flight in Gulmi Resunga Airport’ ।
गुल्मीमा विमान पुग्दा खिचिएको उक्त दृश्यलाई हामीले दाबीसहितको सामग्रीसँग तुलनात्मक जाँच गर्यौँ । जसको फलस्परुप विमानको कलसाइन एक अर्कासँग मिल्यो । पहिलो जाँचको नतिजा यस्तो छ :
हामीले दोस्रो जाँचमा वरिपरी देखिएका दृश्यहरूको तुलनात्मक जाँच गर्यौँ । जसमा छेवैको पहेँलो घरलाई लिन सकिन्छ दुबै दृश्यमा देखिने घरको रंग पहेँलो र आकार प्रकार उही छ । हेर्नुहोस् नतिजा :
यी तथ्यबाट के प्रमाणित हुन्छ भने ‘५० मान्छेको मृत्यु’, ‘पोखरा एरोप्लेन एक्सिडेन्ट’ भन्दै पोखरा विमान दुर्घटनासँग जोड्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको दाबीसहितको सामग्री भ्रामक छ । उत्सवको सन्दर्भमा खिचिएको भिडियोलाई भ्रामक तरिकाले शोकमा रुपान्तरण गरिएको छ ।
निष्कर्ष
पोखरा विमान दुर्घटनाको दाबीसहित सामाजिक संजालमा फैलाइएको भिडियो कुनै दुर्घटनाको होइन । उक्त दृश्य तारा एयरको विमानले गुल्मीको रेसुङ्गा विमानस्थलमा प्रदर्शनी उडान गर्दा खिचिएको हो । फरक सन्दर्भको उक्त भिडियोमा भ्रामक थमनेल राखेर सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
