Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र उनीसँग सम्बन्धित एउटा अदालती विषयलाई लिएर पछिल्लो समय नेपालमा चर्चा परिचर्चा भइरहेको छ । आइतबार सर्वोच्च अदालतले दरपीठ गरिदिएका ‘दुईवटा निवेदनहरूको दरपीठ बदर’ गर्ने फैसलासँगै सामाजिक संजालमा अनेक दाबीसहितका सामग्री फैलिन थालेका छन् ।
यही सन्दर्भमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’सँग सम्बन्धित केही दाबीहरूको श्रृंखला हामीले फेला पारेका छौँ । दाबीहरूको प्रस्तुत श्रृंखलामा प्रधानमन्त्रीविरुद्ध रिट दर्ता भएकोदेखि प्रधानमन्त्री पक्राउ परेकोसम्मका केशहरू समावेस गरेका छौँ ।
श्रृंखला अन्तर्गतको पहिलो सामग्रीमा एउटा विरोध प्रदर्शनको दृश्य देख्न सकिन्छ । Narayan Bhusal नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको एक्त सामग्रीमा ‘प्रचण्डविरुद्ध उजुरी दिँदै’ भनिएको छ । एकातिर झडपको दृश्य अर्कोतिर प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को तस्बिरसँगै थमनेलमा लेखिएको दाबीले सन्दर्भलाई गिजोल्न खोजेको छ ।
त्यस्तै श्रृंखला अन्तर्गतको दोस्रो सामग्री पनि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’सँग सम्बन्धित छ र उनलाई ‘पक्राउ गर्न आदेश’ र ‘रिट दर्ता गर्न सर्वोच्चको आदेश’ जस्ता वाक्यांशको भाषागत संरचनालाई विगारिएको छ । SURYA नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा पनि प्रधानमन्त्रीकै दृश्य प्रस्तुत गरिएको छ । थमनेलमा अगाडि लेखिएको छ- ‘प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई पक्राउ गर्न आदेश’, सोही थमनेलको केही तल लेखिएको छ- ‘मागिएको रिट दर्ता गर्न सर्वोच्चको आदेश’ ।
श्रृंखला अन्तर्गतको तेस्रो सामग्रीमा त झन् प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ पक्राउ परेको र निवर्तमान गृहमन्त्री रवि लामिछाने प्रधानमन्त्री बन्ने पक्का भएको दाबी गरिएको छ । new nepali muvi नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ कडा सुरक्षा घेरामा देखिएका छन् । सोही भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘प्रचण्ड भर्खरै पक्राउ परे अब रवि प्रधानमन्त्री बन्ने पक्का ।’
अब श्रृंखला अन्तर्गतको अन्तिम सामग्री, जसमा अदालतको आदेशपछि नेपालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई घिसार्दै जेल लगिएको दाबी गरिएको छ । Mr. JaGa DiSh नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा प्रचण्ड लगायतका नेताहरूको तस्बिर सहितको दृश्य देख्न सकिन्छ । उक्त सामग्रीको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘अदालतको आदेशपछि प्रचण्डलाई घिसार्दै जेल लगियो’ ।
उल्लेखित दाबीहरूको श्रृंखला हेर्ने हो भने ती सबै दाबी एउटै व्यक्तिमाथि केन्द्रीत छ । एकै दिनको घटनाक्रममा अथवा एकै दिन पोस्ट गरिएका सबै सामग्रीमा प्रधानमन्त्रीविरुद्ध रिट दर्ता भएकोदेखि प्रधानमन्त्री पक्राउ परेकोसम्म दाबीहरू रहेका छन् । यही कारण हामीले प्रस्तुत दाबीको वास्तविकता पत्ता लगाउन जाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दाबीहरूलाई बुझ्न सबैभन्दा पहिले घटना बुझ्न जरूरी हुन्छ । यो सबै घटना बुझ्न सबैभन्दा पहिले फर्किनुपर्छ- साल २०७६ को माघी पर्वको उत्सवमा । काठमाडौँको खुलामञ्चमा आयोजना गरिएको माघी उत्सवको कार्यक्रममा तत्कालीन माओवादी केन्द्रका अध्यक्षसमेत रहेका पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को जिब्रो चिप्लिएको थियो ।
तीन वर्षअघि माघी विशेष कार्यक्रममा द्वन्द्वको क्षतिबारे आफूलाई लागेको आरोपको प्रतिवाद गर्दै उनले माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा १७ हजार मारिएको भनिने तथ्यांक गलत भएको दाबी गरे । उनले पाँच हजार मृतकको जिम्मा लिन सक्ने घोषणा गरेकाे ‘भिडियो’ तथा ‘समाचार’ फेला परेका छन् ।
पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले बोलेको भाषण अंश (लिखित) :
‘धेरै साथीहरूले मलाई १७ हजार मान्छे मारेर आएको भन्नुहुन्छ । म तथ्यांक मात्रै सच्याउन चाहन्छु । साथीहरू यो सत्य होइन । यो सत्य होइन . . .। सत्य के हो मलाई भन्न दिनुहोस् । सत्य के हो भने हिजोका सामन्ती राजाहरूले १२ हजार मान्छे मारेका हुन् । हिजोका राज्यले मारेको १२ हजारको कुरा नहुने, अनि राज्यले मारेकाको पनि मेरै टाउकोमा हाल्ने यो न्याय हुँदैन ।’
पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले बोलेको भाषण अंश (भिडियो) :
पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को प्रस्तुत भनाईबारे सुरुमा त खासै चर्चा भएन तर बिस्तारै बिस्तारै त्यो एउटा मुद्दा बन्न पुग्यो । अधिवक्ता ज्ञानेन्द्रराज आरण र रामेछापका कल्याण बुढाथोकीले प्रचण्डको भाषणका विरुद्धमा राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगमा पनि दाहाल विरुद्ध निवेदन दर्ता गराए ।
सोही समूहका ज्ञानेन्द्रराज आरणले प्रहरीमा पनि जाहेरी दिएका थिए । उनले आफ्ना पिता टीकाराज आरणलाई २०५७ फागुन १६ गते रामेछापको साविक पुरानागाउँ–५ (हाल मन्थली नगरपालिका ९)मा साँझ ७ बजे माओवादीले गोली हानेर हत्या गरेको भन्दै प्रचण्डविरुद्ध प्रहरी प्रधान कार्यालयमा जाहेरी दिएका थिए ।
यही क्रममा गत कात्तिकमा दुबै अधिवक्ता ज्ञानेन्द्रराज आरण र रामेछापका कल्याण बुढाथोकीले सोही भाषणका आधारमा पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई पक्राउ गरी आवश्यक अनुसन्धान प्रक्रिया अघि बढाउन माग गर्दै सर्वोच्चमा रिट निवेदन दिए । तर, सर्वोच्च आदालत प्रशासनले त्यसलाई ‘संक्रमणकालीन न्याय संयन्त्र’ले हेर्नुपर्ने जानकारीसहित दरपीठ गरिदिएको थियो।
दुबै निवेदनकर्ताले दरपीठविरुद्ध नै जाने निर्णय गरे र उनीहरूले पुन: सर्वोच्च अदालतमा निवेदन दिए । सोही निवेदनमाथि फैसला गर्दै सर्वोच्चका न्यायाधीशहरू ईश्वरप्रसाद खतिवडा र हरिप्रसाद फुयालको इजलासले शुक्रबार (१९ फागुन) थन्किएका रिट निवेदन अघि बढाउन आदेश दिएको हो ।
घटनाको यही सन्दर्भमा ‘प्रधानमन्त्रीविरुद्ध रिट दर्ता भएकोदेखि प्रधानमन्त्री पक्राउ परेको’सम्मका सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा फेला परेका छन् । सार्वजनिक विदाका दिन ( होली पर्व) तयार पारिएका कारण यो सामग्री तयार पारिरहँदा रिट दर्ता हुने सम्भावना छैन । तर, सामाजिक संजालमा रिट परिसकेको दाबी गरिएका सामग्री फेला परेका छन् ।
अर्को तर्फ निवेदक माध्येका एक ज्ञानेन्द्रराज आरणले आदेश बमोजिम आफूहरूले रिट निवेदन अघि बढाउने कुरा संचार माध्यमलाई बताएका छन् । आइतबार प्रकाशित बिबिसीको समाचारमा आरणले भनेका छन्- ‘उक्त आदेशको लिखित आइनसकेकाले हामीले रिट निवेदन दर्ता गरिसकेका छैनौँ । लिखित आदेश हेरेर त्यो आउने बित्तिकै निवेदन दर्ता गर्छौँ ।’
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रस्ट हुन्छ भने ‘प्रधानमन्त्रीविरुद्ध रिट दर्ता भएकोदेखि प्रधानमन्त्री पक्राउ परेको’सम्म दाबी गरिएका सामग्रीहरू भ्रामक छन् । अर्कोतर्फ प्रधानमन्त्रीको तस्बिरसहित पूराना भिडियोहरू पनि फैलाइएको छ ।
अदालतको आदेशपछि नेपालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई प्रकाउ परिएको तथा घिसार्दै जेल लगिएको दाबी गर्ने सामग्रीमा जोडिएको भिडियो अहिलेको नभई ७ वर्ष पहिले नै युट्युबमा पोस्ट गरिएको थियो । यो भिडियो onlinekhabar युट्युब च्यानलमा २० जनवरी २०१५ मा पोस्ट गरिएको देखिन्छ ।
अनलाइन संचार माध्यममा प्रकाशित समाचार अनुसार तत्कालीन माओवादी कार्यकर्ताद्वारा काठमाडौँको बिजुलीबजारमा कार्यकर्तालाई सम्बोधन गर्ने कार्यक्रम राखिएको थियो र सोही कार्यक्रममा प्रचण्डका अंगरक्षक नै झडपमा परेका थिए । अंगरक्षक नै कुटिएपछि प्रचण्डलाई प्रहरीले भिडबाट उद्दार गरिएको २०७१ माघ ६ गते प्रकाशित समाचारमा उल्लेख गरिएको छ।
निष्कर्ष
‘प्रधानमन्त्रीविरुद्ध रिट दर्ता भएकोदेखि प्रधानमन्त्री पक्राउ परेको’सम्मका उल्लेखित सबै सामग्रीहरू भ्रामक छन् । वर्तमान सन्दर्भमा सहतमा देखिएको एउटा अदालती विषयमा आधारित रहेर भ्रामक सामग्री उपत्पादन गरेको पाइयो । दाबी सहितका केही सामग्रीमा पूराना घटनाका दृश्यसमेत जोडिएको देखियो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
