Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
निवर्तमान उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछानेले पुनः नेपाली नागरिकता प्राप्त गरेका छन् । आइतबार (माघ १५, २०७९) मध्यान्ह १२ बजे जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँ पुगेर उनले नागरिकता लिएका हुन् । नागरिकता बनाउनका लागि रवि लामिछाने जिल्ला प्रशासन कार्यालय पुगेका बेला एउटा तस्बिर र दाबी सामाजिक संजालमा फैलिएको देखियो ।
All Nepal नामक फेसबुक पेजमा रवि लामिछानेसँग सम्बन्धित एउटा फोटोसहितको सामग्री पोस्ट गरिएको छ । आइतबार दिउँसो पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको दृश्य देख्न सकिन्छ । उक्त तस्बिरसँगै लेखिएको स्ट्याटसमा रवि लामिछाने नागरिकताको प्रतिलिपि लिन लाइनमा उभिएको दाबी गरिएको छ । स्ट्याटसमा लेखिएको छ– ‘आज रवि लामिछाने नागरिकको प्रतिलिपि लिन लाइनमा !’
प्रस्तुत तस्बिर र स्ट्याटस पोस्ट भएको एक दिन नपुग्दै उक्त सामग्रीमा ७ हजारभन्दा बढी फेसबुक प्रयोगकर्ताले लाइक गरिसकेका छन् । ४ सयभन्दा बढी फेसबुक प्रयोगकर्ताले प्रतिक्रिया दिइसकेको उक्त सामग्रीलाई ११० भन्दा बढीले सेयर गरिसकेको देखिन्छ । यस तथ्यबाट प्रस्तुत सामग्रीको फैलावट व्यापक रहेको अनुमान सजिलै लगाउन सकिन्छ ।
Suresh Paudel BulBul नामक फेसबुक आइडीमा पनि सोही तस्बिर र दाबी पोस्ट गरिएको थियो । उक्त सामग्रीमा रवि लामिछाने नागरिकता लिन जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँको लाइनमा उभिएको दाबी गरिएको थियो । आइतबार दिउँसो पोस्ट गरिएको उक्त सामग्री अहिले डिलिट भइसकेको छ तर पोस्ट गरिएको २ घण्टामै हामीले उक्त सामग्रीको स्क्रिनसट लिइसकेका थियौँ ।
प्रस्तुत सामग्रीमा तस्बिरसँगै स्ट्याटस पनि पोस्ट गरिएको छ, उक्त स्ट्याटसमा लेखिएको छ – ‘रवि लामिछाने नागरिकता लिन लाइनमा उभिनुभएको छ, जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाठडौँ, हामीलाई साथ र समर्थन गर्नेहरू ग्रुपमा जोइन हुनुहोस् ल ।’
पोस्ट भएको दुई घण्टामै उक्त सामग्रीमा साढे दुई सयभन्दा बढी फेसबुक प्रयोगकर्ताले लाइक गरिसकेका थिए । यही अवधिमा ५० भन्दा बढी फेसबुक प्रयोगकर्ताको प्रतिक्रिया आइसकेको उक्त सामग्रीलाई ६० भन्दा बढीले सेयर गरिसकेका थिए ।
दाबीसहितको सामग्री छोटो समयमै कति द्रुत गतिमा फैलियो ? यो सामग्रीले प्रष्ट पारेकाे छ । फैलावटको यस गतिले उक्त तस्बिर र सन्दर्भ कति महत्वपूर्ण छ भन्ने कुराकाे सजिलै अनुमान लगाउन सकिन्छ । त्यसैले हामीले प्रस्तुत तस्बिर र सन्दर्भको जाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
सुरुवात मूल सन्दर्भबाट, आइतबार निवर्तमान उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछानेले पुनः नेपाली नागरिकता लिन जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँको परिसरमा पुगे ।
शुक्रबार (माघ १३, २०७९) सर्वोच्च अदालतले गृहमन्त्री रवि लामिछानेलेको पूरानो नागरिकतालाई मान्यता नदिने फैसला गर्यो । अमेरिकी नागरिकता त्यागेपछि नेपाली नागरिकता नलिएका कारण रविको प्रतिनिधि सभा सदस्य पद खारेज भयो । उनले मन्त्रीसँगै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको सभापतिको पद त्याग्नुपर्यो ।
आइतबार रवि लामिछानेले जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँमा अमेरिकी नागरिकता त्यागेको जानकारी दिँदै पुन: नेपाली नागरिकता प्राप्त गरे । यही सेरोफेरोमा रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको तस्बिर सामाजिक संजालमा फैलियो । उक्त तस्बिर जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँको परिसरमा आइतबार नै खिचिएको दाबी सामाजिक संजालमा गरियो ।
हामीले तस्बिरको जाँच सोही तस्बिरबाटै सुरु गर्यौँ । जाँचका क्रममा हामीले उक्त तस्बिर सबैभन्दा पहिले कहाँ पोस्ट भएको हो भन्ने तथ्य पत्ता लगाउन कोशिस गर्यौँ । यही क्रममा हामीले राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका फरक-फरक सामाजिक संजाल आइडीहरू नियाल्यौँ । फलस्वरुप हामीले एउटा काम लाग्दो परिणाम फेला पार्यौँ ।
Rastriya Swatantra Party – Kaski नामक फेसबुक पेजमा रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको तस्बिर शनिबार बेलुकी पोस्ट भएको देखिन्छ । जनवरी २८, बेलुकी ८ बजेर ५६ मिनेटमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्री भोलिपल्ट १२ बजेपछि (रवि लामिछाने जि.प्र.का. काठमाडौँ पुगेपछि) सामाजिक संजालमा फैलियो, रवि लामिछाने नागरिकता लिन लाइनमा उभिएको दाबीका साथ ।
सर्वोच्च अदालतको फैसलामाथि रवि लामिछानेले दिएको प्रतिक्रियासहित (अदालतको फैसलालाई स्वागत गर्छु) एक दिनअघि सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको तस्बिरसहितको उक्त सामग्री भोलिपल्ट सामाजिक संजालमा फैलिन पुग्यो । उक्त तस्बिर एक दिनअघि नै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको भएपनि हामीले तस्बिरको सन्दर्भ अझैँ पत्ता लगाउन सकिरहेका छैनौँ । त्यसैले अब हामी तस्बिरको असली सन्दर्भ पत्ता लगाउने कोशिसमा जुट्यौँ ।
तस्बिरको मूल सन्दर्भ पत्ता लगाउन हामीले पुन: राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीसँग सम्बन्धित सामाजिक संजालका आइडीहरू नियाल्न थाल्यौँ । तर, सोही तस्बिर भेट्टाउन सकिएन । त्यसपछि रवि लामिछानेले लगाएकाे पोशाकको आधारमा हामीले सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएका तस्बिरहरू जाँच गर्न थाल्यौँ ।
तस्बिरमा रवि लामिछानेले सेतो कुर्ता (बुट्टा सहितको), खरानी रंगको पाइजामा र काला रंगका जुत्ता लगाएका छन् । यही पोशासको आधारमा हामीले राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको आधिकारिक फेसबुक पेज Rastriya Swatantra Party – RSP मा पोस्ट गरिएका तस्बिरहरू हेर्न थाल्यौँ । यही क्रममा भेटिए राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी रामेछाप जिल्ला भेलाका तस्बिरहरू । तर, रवि लामिछाने लाइनमै लागेको तस्बिर रामेछाप जिल्ला भेलाकै हो भन्ने प्रमाण भेटिएन ।
रवि लामिछानेले सोही पोसाक अर्को फरक कार्यक्रममा पनि लगाएको तथ्य हामीले खोजीकै क्रममा फेला पार्यौँ । त्यो बेला मुलुक प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचनमा होमिएको थियो । गत अगस्टको अन्तिम साता राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको आयोजनामा स्टार ब्यांक्वेटमा दुई दिने चुनावी प्रशिक्षण भेला आयोजना गरेको थियो । यही चुनावी प्रशिक्षण कार्यक्रममा पुगेका थिए, रवि लामिछाने लाइनमा बसेको तस्बिर पनि यही कार्यक्रमको हो । हामीले लाइन लागेकै तस्बिरको मूल अंश फेला पार्न नसकेपनि उक्त तस्बिर सोही प्रशिक्षण कार्यक्रमकै हो भनेर ठोकुवा गर्न सकिने तथ्य फेला पारेका छौँ ।
राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको यो चुनावी प्रशिक्षण कार्यक्रम Swayambhu Star Banquet मा भएको देखिन्छ । प्रशिक्षण कार्यक्रमका खिचिएका तस्बिरहररू र ती तस्बिरमै देखिएको कार्यक्रमस्थलको लोगोले कार्यक्रमस्थल स्टार ब्यांक्वेट नै हो भन्ने कुरा पुष्टि गर्दछ ।
ठिक ५ महिनाअघि अर्थात् अगस्ट ५ मा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको आधिकारिक फेसबुक पेज Rastriya Swatantra Party – RSP मा पोस्ट गरिएका तस्बिरहरू नियाल्दा फेला परेका तथ्य र जनवरी २९ मा दाबीसहित फैलाइको तस्बिरलाई हामीले एकै ठाउँमा राखेर हेर्यौँ ।
तथ्य १ : रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको तस्बिरमा उनले सेतो कुर्ता (बुट्टा सहितको), खरानी रंगको पाइजामा र काला रंगका जुत्ता लगाएका छन् । अर्कोतर्फ चुनावी प्रशिक्षण भेलाका अन्य तस्बिरहरूमा रवि लामिछानेले सोही पोशाक लगाएका छन्, जो लाइनमा उभिएको तस्बिरमा देख्न सकिन्छ । हेर्नुहोस् तस्बिर
तथ्य २ : रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको तस्बिरमा देखिएका एक जना व्यक्तिलाई हामीले चुनावी प्रशिक्षण कार्यक्रमका अन्य तस्बिरहरूमा फेला पारेका छौँ । लाइनमा उभिएका व्यक्तिहरू मध्ये रवि लामिछानेको ठिक अगाडि उभिएका खरानी रंगको कोट-पाइन्ट लगाएका व्यक्ति जसले सेतो-गुलावी रंगको सर्ट लगाएका छन् । यी व्यक्तिलाई हामीले चुनावी प्रशिक्षण भेलाको अर्को तस्बिरमा भेट्टायौँ । हर्नुहोस् तस्बिर
तथ्य ३ : रवि लामिछाने लाइनमा उभिएको तस्बिरमा देखिएका अर्का एक जना व्यक्तिलाई हामीले चुनावी प्रशिक्षण कार्यक्रमका अन्य तस्बिरहरूमा फेला पारेका छौँ । लाइनमा उभिएका व्यक्तिहरू मध्ये अन्तिममा उभिएका व्यक्तिलाई हेर्दा उनले चस्मा र कालो टिसर्ट लगाएको देखिन्छ । ती व्यक्तिले लगाएको टिसर्टमा ‘DESTR…’ लेखिएको देखिन्छ । सोही व्यक्तिलाई हामीले चुनावी प्रशिक्षण भेलाको अर्को तस्बिरमा भेट्टायौँ । हेर्नुहोस् तस्बिर
प्रस्तुत जाँचपछि जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँमा रवि लामिछाने कसरी प्रस्तुत भएका थिए भन्ने प्रश्न बाँकि नै रहन्छ । यही कारण हामीले थप जाँच गर्दै रवि लामिछाने जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँ पुग्दाका भिडियोहरू नियाल्यौँ ।
eKantipur युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा रवि लामिछाने दलबलसहित जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँ पुगेको देख्न सकिन्छ । सर्वसाधारण हरेक झ्यालमा लाइन बसिरहेका बेला लामिछाने भने सुरक्षासहित कार्यालयभित्र गएको भिडियोले पुष्टि गर्दछ । त्यहाँ रवि लामिछानेले लाइनमा देखिएकाे पोशाक भन्दा फरक खालको कालो सर्ट र ढाँकाको स्टकोट लगाएका छन् ।
यी सबै तथ्यबाट प्रमाणित हुन्छ, जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँ पुगेर रवि लामिछाने लाइनमा उभिएकाे भन्ने दाबी भ्रामक छ । दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको तस्बिर फरक सन्दर्भको हो ।
निष्कर्ष
रवि लामिछाने नागरिकता बनाउँन जाँदा जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँमा लाइनमा लागेको दाबी भ्रामक छ । ५ महिनाअघि आयोजित राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको चुनावी प्रशिक्षण कार्यक्रममा पुग्दा उनी आफ्ना समर्थक तथा कार्यकर्तासँग लाइनमा उभिएका थिए । पूरानो र फरक सन्दर्भको तस्बिरलाई फरक सन्दर्भमा भ्रामक दाबीका साथ सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
