Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
सामाजिक संजालमा एउटा दाबीसहितको सामग्री फेला परेको छ । उक्त दाबीसहितको सामग्रीमा पूर्व गृहमन्त्री तथा पूर्व संचारकर्मी रवि लामिछानेका विषयमा केन्द्रीत रहेको छ देखिन्छ ।
@MR_K_a_J_i नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा मानिसहरूको ठूलो भिड देख्न सकिन्छ । उक्त सामग्रीमा थमनेल राखिएको छ र सोही थमनेलमार्फत् दाबी पेस गरिएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ- ‘उर्लिए माइतीघर मण्डलामा रवि लामिछानेका समर्थकहरू, अदालतमा गोली चल्न बाँकि छ ।’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीमा साढे ३८ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । करिब दुई हजारले प्रतिक्रिया जनाइसकेको उक्त सामग्रीलाई १७ सय टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
उस्तै खालको अर्को दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा फेला परेको छ । Dipak kandel नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा पनि मानिसहरूको ठूलो भिड देख्न सकिन्छ ।
प्रस्तुत सामग्रीमा रहेको दाबीसमेत पूर्व गृहमन्त्री तथा पूर्व संचारकर्मी रवि लामिछानेका विषयमा केन्द्रीत छ । दाबीससहितको सामग्रीमा रहेको थमनेलमा लेखिएको छ- ओर्लिए रवि लामिछानेका समर्थक आज माइतीघर, सबै नेपालीले १-१ सेयर गरौँ ।’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीमा साढे २२ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । त्यस्तै करिब एक हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले दाबीसहितको सामग्रीलाई सेयर गरिसकेकाे देखिन्छ । माथि उल्लेखित दुईवटा दाबीसहितका सामग्रीले के प्रष्ट पार्दछन् भने मानिसको ठूलो भिड देखिने सामग्रीको फैलावट व्यापक छ ।
पूर्व गृहमन्त्रीसमेत रहेका रवि लामिछानेबारे गरिएका यी दाबीबारे हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माथि उल्लेखित दुईवटा दाबीसहितका सामग्री लगभग एउटै किसिमका देखिन्छन् । प्रस्तुत दुबै सामग्रीमा मानिसहरूको ठूलो भिड उर्लिएको दृश्य देख्न सकिन्छ, त्यो मानिसहरूको भिड रवि लामिछानेको समर्थनमा माइतीघर माण्डलामा उर्लिएको दाबी प्रस्तुत सामग्रीमा गरिएको छ ।
माघ १३, २०७९ मा सर्वोच्च अदालतले गृहमन्त्री रवि लामिछानेलेको पूरानो नागरिकतालाई मान्यता नदिने फैसला गर्यो । अमेरिकी नागरिकता त्यागेपछि नेपाली नागरिकता नलिएका कारण रविको प्रतिनिधि सभा सदस्य पद खारेज भयो । यही घटनाक्रमकै बेला माघ २२ अर्थात् आइतबार रवि लामिछाने नेतृत्वको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले सरकारबाट बाहिरिने निर्णय गर्यो ।
यही सेरोफेरोमा दाबीसहितका उल्लेखित सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा फैलिरहेका छन् । दाबीसहितका सामग्रीको ढाँचालाई ध्यानमा राख्दै सबैभन्दा पहिले माइतीघर मण्डलामा उर्लिएको त्यो ठूलो भिडको दृश्यबारे जाँच गर्ने निधो गरियो ।
यही क्रममा हामीले सबैभन्दा पहिले ‘Maitighar Mandala Mass Protest’ भन्ने अंग्रेजी वाक्यांशलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ । यो सर्चबाट माइतीघरमा भएको गुठी विधेयकविरुद्धको आन्दोलनका तस्बिरहरू फेला परे ।
२०७६ सालमा सरकारले राष्ट्रिय सभामा दर्ता गराएको गुठी विधेयकविरुद्ध काठमाडौँ उपत्यकामा चर्को आवाज उठ्यो । त्यो आन्दोलन यतिसम्म चर्क्यो कि २०७६ असार ४ गते काठमाडौँमा वृहत् विरोध जनप्रदर्शनको आयोजना गरियो । विरोध प्रदर्शन आयोजना भएसँगै तत्कालीन भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरिबी निवारणमन्त्री पद्मा अर्यालले पत्रकार सम्मेलन गरेरै गुठी सम्बन्धी विधेयक फिर्ता लिएको घोषणा गरिन् ।
तत्कालीन मन्त्रीको विधेयक फिर्ता लिने घोषणापछि उक्त विरोध सभालाई खबरदारी सभामा परिणत गरियो । उपत्यकका तीन जिल्लाका गुठीयार माइतीघरमा ठूलो संख्यामा जम्मा भएका थिए । यही वृहत् जनप्रर्दशनको तस्बिर हामीले माथि फेला पार्यौँ । फेला परेको तथ्यका आधारमा हामीले ‘Protest Against Guthi Bill’ वाक्यांश तयार पार्यौँ र युट्युबमा सर्च गर्यौँ ।
सर्चको परिणास्वरुप हामीले GorakhbhumiNews नामक युट्युब च्यानलमा तीन वर्षअघि अर्थात् १६ जुन २०१९ मा पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो फेला पार्यौँ । हामीले माथिनै उल्लेख गरेको गुठी विधेयक विरुद्धको प्रदर्शनका बेला यो भिडियो खिचिएको थियो । उक्त भिडियोको शीर्षक छ- ‘माइती घर मण्डलामा यस्ताे देखियाे गुठी विधेयक विराेधमा मानव सागर’ ।
प्रस्तुत भिडियो र दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको भिडियो अंश एउटै होइनन् । तर दुबै भिडियो एउटै सन्दर्भ र प्रदर्शनको रहेको तथ्य हामीले फेला पारेका छन् । यसका लागि हामीले दाबीसहितको सामग्रीमा राखिएको भिडियोमा देखिएका दृश्य र तीन वर्षअघि गुठी विधेयकविरुद्ध भएको प्रदर्शनका क्रममा खिचिएका दृश्यलाई एक आपसमा जोडेर हेर्नेछौँ ।
प्रस्तुत सामग्रीमा जोडिएको भिडियोमा प्रदर्शनमा कालो व्यानर देख्न सकिन्छ । साथै पछाडीको घरमा निर्माणकार्य चलिरहेको देख्न सकिन्छ । त्यसैगरी तीन वर्षअघिको गुठी आन्दोलनको दृश्यमा पनि कालो ब्यानर र पछाडी बन्दै गरेको घरको अवस्था देख्न सकिन्छ ।
दाबी-२ :
केही समयअघि मात्रै पोस्ट गरिएको यो दाबीसहितको सामग्रीमा भनिएको छ- ‘उर्लिए माइतीघर मण्डलामा रवि लामिछानेका समर्थकहरू, अदालतमा गोली चल्न बाँकि छ ।’ तर, दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको दृश्य तीन वर्षअघिको गुठी आन्दोलनको दृश्यसँग मिल्न गएको छ । कालो ब्यानर र पछाडी बन्दै गरेको घरको अवस्थाले देखाउँछ कि दुबै दृश्य एउटै समयका हुन् ।
उल्लेखित दाबीसहितका दुई दृश्य र तीन वर्षअघि भएको गुठी आन्दोलनको भिडियोमा देखिने दृश्यमा धेरै समानता देखिएका छन् । महत्वपूर्ण समानताको तुलना गर्दै दुबै दृश्य एउटै जनसभाको हो भन्ने ठाउँमा हामी उभिएका छौँ । गुठी विधेयक विरुद्धको आन्दोलनका क्रममा खिचिएको दृश्यलाई फरक सन्दर्भमा भ्रामक दाबीका साथ फैलाइएको पाइयो ।
निष्कर्ष
माइतीघर मण्डलामा ‘रवि लामिछानेका समर्थकहरूको भिड उर्लिएको र अदालतमा गोली चल्न बाँकि रहेको’ दाबी गरेका सामाजिक संजाल पोस्ट भ्रामक छन् । दाबीसहितका सामग्रीमा देखिएको दृश्य रवि लामिछानेका समर्थकको होइन्, त्यो तीन वर्ष पहिले भएको गुठी आन्दोलनको दृश्य हो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
