Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: ‘सिन्धुलीमा दमाईको घर भनेर मृत लाश बोक्न गाउँले नआएको’ ।
तथ्य: सिन्धुलीस्थित तीनपाटन गाउँपालिका–७ मा कृष्णमाया पहाडीको मृत्यु हुँदा विभिन्न कारण मलामीको अभाव भएको घटनालाई गलत दाबीका साथ पोस्ट गरिएको छ ।
मलामीको तस्बिर सहितको पोस्ट सामाजिक संजालमा फेला परेको छ । उक्त सामग्रीमा दलितको घर भनेर शव बोक्न गाउँलेहरु नआएको दाबी गरिएको छ ।
Binaya Koirala नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको तस्बिरमा केही मानिसहरुले शव बोकेको तस्बिरहरु जोडिएको छ । उक्त तस्बिरहरुमा थोरै मात्र मलामी देख्न सकिन्छ । साथै तस्बिरको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘सिन्धुलीमा दमाईको घर भनेर मृत लाश बोक्न गाउँले नआएका छन् । जातीय विभेद कहिलेसम्म ?’
४ सेप्टेम्बर २०२४ मा (दुई दिनअघि) पोस्ट गरिएको दाबीसहितको सामग्रीमा २३ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । १ सय ४० भन्दा बढी प्रतिक्रिया आएको सामग्रीलाई २ सय ४० भन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेको देखिन्छ ।
के सिन्धुलीमा दलित भनेर गाउँलेहरु शव बोक्न नआएका हुन त ? तस्बिरको वास्तविकता पत्ता लगाउत हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको तस्बिरमा मानिसहरुले शव बोकेको दृश्य देख्न सकिन्छ । यही दृश्यलाई आधार बनाएर हामीले ‘सिन्धुली मलामी शव’ किवर्डलाई गुगलमा सर्च गर्यौँ । सर्चको नतिजास्वरुप ekantipur.com मा प्रकाशित समाचार फेला पर्यो ।
१७ भाद्र २०८१ मा प्रकाशित समाचारमा सिन्धुलीस्थित तीनपाटन गाउँपालिका–७ मा कृष्णमाया पहाडीको मृत्यु हुँदा मलामीको अभाव भएको जानकारी दिइएको छ । साथै मलामीको अभावमा केही समय शव उठाउन समेत समस्या भएको समाचारमा उल्लेख छ ।
समाचार अनुसार कृष्णमायाको निधन भएपछि उनका छोरासँगै तीनपाटन गाउँपालिका-७ का वडाध्यक्ष युवराज पहाडी लगायत ४ जना छिमेकीले शवलाई घाटसम्म पुर्याएका थिए । कान्तिपुरको समाचारको एउटा अंश यस्तो छ-
सिंगो वडामा चार सयभन्दा बढी घरधुरी छन् । गाउँमा ७० घरभन्दा बढीको बसोबास छ । त्यीमध्ये क्षत्री–ब्राह्मणका ८ घर रहेका छन् । ती ८ घरका पुरुष कोही विदेश छन् भने केही राजधानीतिर अध्ययन र रोजगारीमा रहेका छन् । क्षेत्री–ब्राह्मणको शव जनजाति र दलित समुदायले छुन नहुन चलन रहेकाले पनि समस्या भएको वडाध्यक्ष पहाडीले बताए ।
जाँचकै क्रममा सोही सन्दर्भको समाचार baahrakhari.com मा पनि प्रकाशित भएको पाइयो । २० भदौ २०८१ मा प्रकाशित समाचारमा पनि तीनपाटन गाउँपालिका–७ का वडाअध्यक्ष युवराज पहाडीलाई उदृत गरिएको छ । वडाअध्यक्ष पहाडीको भनाई बाह्रखरीमा यसरी प्रकाशित गरेको छ-
‘हाम्रो गाउँमा दलित र जनजातिको बाहुल्यता छ । क्षेत्री/ब्राह्मणका ६ घरमात्र छन् । ती घरमा पनि मान्छे छैनन्, कोही काठमाडौं, कोही तराइतिर छन् । आइतबार बिहान कृष्णमाया पहाडी आमाको निधन भयो । उहाँका छोरा, म, एकजना छिमेकी र मनमाया अधिकारी मात्र भयौँ । दुई घण्टा टाढाको घाटसम्म हामी चारजनाले मात्र शव पुर्याउन मुस्किल हुने भयो । मैले गाउँका दलित/जनजाति साथीभाइलाई खबर गरेँ । तर, उहाँहरूले हामीले त ब्राह्मणको शव छुने गरेका छैनौँ भन्नुभयो ।’
फेला परेका तथ्यहरु र दाबीसहितको सामग्रीले ठिक अलग-अलग सन्देश दिएको देखियो । तथ्यको जाँचका लागि हामीले तीनपाटन गाउँपालिका-७ का वडाध्यक्ष युवराज पहाडीलाई दाबीसहितको सामग्री पठाएर फोनमार्फत् सम्पर्क गर्यौँ ।
दाबीसहितको सामग्री हेरेपछि वडाध्यक्ष पहाडीले उक्त सामग्री पूर्णत: गलत रहेको प्रष्ट पारे । उनका अनुसार मृतक दलित सामुदायकी होइन, ब्राह्मण सामुदायकी महिला हुन् ।
निष्कर्ष
दलित भनेर गाउँलेहरु शव बोक्न नआएको भन्ने दाबी गलत छ । सिन्धुलीस्थित तीनपाटन गाउँपालिका–७ मा कृष्णमाया पहाडीको मृत्यु हुँदा विभिन्न कारण मलामीको अभाव भएको घटनालाई गलत दाबीका साथ सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
समाचार, ekantipur.com
समाचार, baahrakhari.com
युवराज पहाडी, तीनपाटन गाउँपालिका-७ का वडाध्यक्ष
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
