Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
विमान दुर्घटनाबाट जोगिएको दाबीसहित सामाजिक संजालमा एउटा सामग्री पोस्ट गरिएको छ । उक्त सामग्रीमा उडिरहेको विमान दुर्घटनाबाट जोगिएको सन्दर्भबारे बताइएको छ ।
Madhabkatwalofficial नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा विमान अवतरण भइरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । यो दृश्यमा एउटा थमनेलसमेत जोडिएको छ । उक्त थमनेलमा लेखिएको छ- ‘श्री एयरलाइन्सको जहाज नेपालगञ्ज फर्कियो, नेपाली आकाशमा लोदर लागेको हो कि के हो ?’
दाबीसहितको सामग्रीमा एउटा अडियोसमेत सुन्न सकिन्छ । उक्त अडियोमा नेपालगञ्जदेखि काठमाडौँका लागि उडेको श्री एयरलाइन्सको विमानमा धुवा निस्किएको र विमानलाई पुन: विमानस्थल फर्काइएको दाबी गरिएको छ ।
अडियोमा भनिएको छ– ‘नेपालगञ्जदेखि काठमाडौँका लागि उडेको श्री एयरलाइन्सको जहाजको आकस्मिक अवतरण गरिएको छ । उडेको केही समयमा नै इन्जिनबाट धुँवा निस्केपछि बाँकेको नेपालगञ्जदेखि काठमाडौँका लागि उडेको श्रीको जहाज पुन: विमानस्थल फर्काइएको छ । चालक दलसहित ७९ जना लिएर उडेको ९ एन–एएनएफ जहाजमा १० माइल उडेपछि…।’
दुई दिनअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत सामग्रीमा साढे ६ हजारभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने दाबीसहितको सामग्रीलाई करिब ८० टिकटक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
उडिरहेको विमानभित्र धुँवा उडेको र विमानलाई आकस्मिक अवतरण गराइएको भन्ने दाबी अत्यन्तै सम्बेदनशील रहन्छ । यही कारण हामीले भर्खरै पोस्ट गरिएको दाबीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
माघ १ गते यति एयरलाइन्सको ९ एन-एनसी, एटीआर-७२ ५०० कल साइनको विमान अवतरण गर्ने क्रममा पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटनामा पर्यो । यसलाई नेपालको उड्डयन क्षेत्रले आन्तरिक रुपमा सबैभन्दा ठूलो मानवीय क्षति भएको विमान दुर्घटनाका रुपमा हेरेको छ ।
चालक दलका चार गरी ७२ जना यात्रु बोकेर काठमाडौँबाट पोखरा उडेको विमान पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नजिकैको सेती नदीको खोंचमा दुर्घटना भयो र विमानमा सवार सबैको निधन भयो । विमान दुर्घटनाको यही सेरोफेरोमा अर्को विमान दुर्घटनाबाट जोगिएको संज्ञा दिनेगरी सामाजिक संजालमा दाबीसहितको सामग्री पोस्ट गरिएको हो ।
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीको जाँच सुरु गर्दा हामीले सबैभन्दा पहिले केही किवर्ड सर्च गर्यौँ । ‘नेपालगञ्ज’ ‘श्री एयरलाइन्स’ ‘आकस्मिक अवतरण’ लगायतका किवर्ड सर्च गर्दा हामीले केही समाचारहरू फेला पार्यौँ । नयाँ पत्रिकामा प्रकाशित समाचार अनुसार नेपालगञ्ज विमानस्थलमा श्री एयरलाइन्स जहाजमा धुवाँ देखिएपछि ६ मिनेटमा नै आकस्मिक अवतरण गरिएको जानकारी दिइएको छ ।
१९ साउन २०७९ मा प्रकाशित प्रस्तुत समाचार र माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा समेत जहाजमा धुवाँ देखिएपछि आकस्मिक अवतरण गरिएको बताइएको छ । प्रस्तुत समाचार र दाबीसहितको सामग्रीमा घटनाको एउटै विवरण देखिएको छ । तर, दाबीसहितको सामग्री भर्खरै पोस्ट गरिएको हो भने यसको सन्दर्भसमेत वर्तमान नै राखिएको छ ।
फेला परेका तथ्यलाई ध्यानमा राख्दै हामीले थप जाँच गर्यौँ । जाँचको यो तहमा हामीले दाबीसहितको भिडियो र अडियोको मूल स्रोत फेला पार्न खोज्यौँ । यसका लागि हामीले सबैभन्दा पहिले युट्युबमा ‘नेपालगञ्ज’ ‘श्री एयरलाइन्स’ ‘आकस्मिक अवतरण’ लगायतका किवर्ड सर्च गर्यौँ । सर्चका क्रममा भेटिएका कुनैपनि नतिजाहरू दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको अडियोसँग मेल खाएनन् । तर, दाबीसहितको सामग्रीमा बज्ने अडियोको स्रोत कुन युट्युब च्यानलको हो भन्ने कुरा खुल्यो ।
अडियो जाँच गर्ने क्रममा हामीले Nepal Times नामक युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका भिडियोहरू सुन्यौँ । ती भिडियोहरूमा सुनिने अडियो र दाबीसहितको सामग्रीमा बज्ने अडियोको स्वर मिल्न गएको छ । यही आधारमा हामीले ‘नेपाली टाइम्स’ युट्युब च्यानलमा पोस्ट गरिएका भिडियोहरूको एक-एक गर्दै जाँच गर्न थाल्यौँ ।
जाँचकै क्रममा पाँच महिनाअघि पोस्ट गरिएको एउटा भिडियो हामीले फेला पार्यौँ । ‘काठमाडौंका लागि उडेको विमानको इन्जिनमा धुवाँ देखिएपछि’ शीर्षकको उक्त भिडियो सामग्री ४ अगस्ट २०२२ मा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको अडियो र मूल सामग्रीमा प्रयोग गरिएको अडियो एउटै हो । मूल अडियो पाँच महिनाअघि युट्युबमा पोस्ट गरिएको थियो, जसको अंश अहिले टिकटकमा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
निष्कर्ष
५ महिनाअघि घटेको घटनाको सूचना वर्तमानसँग जोड्दै भ्रामक तरिकाले सामाजिक संजालमा फैलाइएको पाइयो । पछिल्लो दुई दिन यता दाबीसहितको सामग्रीमा भनिएजस्तो कुनैपनि घटना बाँकेमा घटेको छैन ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
