अघिल्ला वर्षभन्दा यस वर्ष मनसुन छिट्टै सुरु भएको छ । संचार माध्यमका अनुसार प्रदेश १, मधेस प्रदेश र वाग्मती प्रदेश हुँदै नेपालमा मनसुन भित्रिएको हो । मनसुन भित्रिएसँगै नेपालमा बाढी, पहिलो र डुबानको त्रास पुन: बढेको छ । यही क्रममा सामाजिक संजालमा बाढी-पहिरो र डुबालका भिडियोहरू देखिन थालेका छन् ।
मनसुन सुरु भएसँगै भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा एउटा त्रासदीयुक्त भिडियो पोस्ट गरिएको छ । उक्त भिडियोमा अचानक बस्तीमा बाढी पसेको देखिन्छ । उक्त बाढीले घर र रुखहरूसमेत बगाएकोसमेत देखिएको छ । Sapkotaasut0sh नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो सामग्रीमा १३ घर डुबानमा परेको दाबीसमेत गरिएको छ । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ– ‘मिति २०७९/२/२७ गते दिउँसो १२ बजे हेर्दाहेर्दै १३ घर डुबानमा ।’
४ दिनअघि पोस्ट गरिएको प्रस्तुत भिडियो सामग्रीमा १४ सयभन्दा बढी टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । उक्त भिडियोमा ४५ टिकटक प्रयोगकर्ताले कमेन्ट गरेको देखिन्छ । उक्त सामग्रीमा parbatithapa नामक टिकटक प्रयोगकर्ताले कमेन्ट गर्दै लेखेकी छन्- ‘यसरी भिडियो पोस्ट गर्दा किवर्डसहित ठाउँको नाम पनि बताउनुन, कति पीडादायी घटना हो । पहिला हाम्रो ठाउँमा पनि यसरी दिउँसो यस्तै भयको थियो ।’
दाबीसहितको भिडियोको फैलावट व्यापक नभएपनि उक्त सामग्रीले केही मानिसहरूलाई पीडा दिएको देखिन्छ । यही कारण सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले उक्त घटनाको वास्तविकता जान्न चाहेको देखिन्छ । यही कारण न्युजचेकरले प्रस्तुत दाबीसहितको भिडियोमा तथ्यजाँच गर्ने जमर्को गरेको छ ।
त्यस्तै सडकमै पहिरो गएको अर्को भिडियो पनि टिकटकमा पोस्ट गरिएको छ । उक्त भिडियो narayangurung नामक टिकटक आइडीमा ४ दिनअघि नै पोस्ट गरिएको थियो । भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘हेर्दाहेर्दै पहिरो गयो मुग्लिनमा ।’ प्रस्तुत भिडियोमा करिब ५ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने करिब साढे १ सय प्रयोगकर्ताले भिडियोलाई सेयर गरिसकेका छन् ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
पहिलो भिडियो सामग्रीमा देखिएको दृश्य पाँच दिनअघि घटेको घटना रहेको दाबी गरिएको छ । दाबी अनुसार न्युजचेकर सुरुमा प्रस्तुत दाबीसहितको भिडियोको मूल अंश पत्ता लगाउने जमर्को गर्यो । जस अनुरुप हामीले सामाजिक संजाल लगायतमा मूल भिडियोको खोजी गर्यौँ ।
माथि उल्लेखित दाबीसहितको टिकटक भिडियोमा एउटा अर्को आइडीसमेत देखिएको छ । हामीले भिडियोमा देखिएको premdhami नामक आइडीलाई टिकटकमै सर्च गर्यौँ । आइडीलाई सर्च गर्ने बित्तिकै जसको नतिजास्वरुप सोही भिडियो फेला पर्यो । २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको कमेन्टमा उक्त घटना मुगुको गमगाडको रहेको जानकारी पाइयो । त्यसपछि हामीले फेसबुक र युट्युबमा ‘मुगुु’, ‘गमगाड’, ‘बाढी’ लगायतका वाक्यांश सर्च गर्यौँ । फरस्वरुप केही नतिजा भेटिए ।
न्युजचेकरको जाँचबाट के प्रष्ट भयो भने उक्त भिडियो तीन वर्ष पुरानो हो । सेप्टेम्बर १४, २०१९ मा उक्त भिडियो Parash Mani Malla नामक फेसबुक आइडीमा पोस्ट भएको थियो । उक्त आइडीमा पोस्ट गरिएको प्रस्तुत भिडियो तीन वर्षअघि निकै चर्चित भएको देखिन्छ । भिडियोसँगै उक्त आइडीमा घटनाको विवरणसमेत दिइएको छ ।
उक्त पोस्टमा लेखिएको छ – ‘७० वर्षपछि मुगुकाे गमगाडमा आएकाे कहालीलाग्दाे बाढी खेतीयाेग्य जमिनसहित दुईवटा घरमा पूर्ण क्षति भएतापनि मानवीय क्षति चाहिँ भएन…।’
त्यस्तै यही भिडियो Dinesh Thakulla नामक युट्युब च्यानलमा पनि पोस्ट गरिएको देखिन्छ । २१ अगस्ट २०२० मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा ‘मुगुको गमगाडले यसरी बगायो गाउँबस्ती’ शीर्षक राखिएको छ ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रस्ट हुन्छ भने माथि दाबीसहितको सामग्रीमा देखाइएको दृश्य यस वर्षको होइन । यस वर्षको मनसुन सुरु भएसँगै १३ घर डुबान भन्दै सामाजिक संजालमा फैलाइएको उक्त भिडियोले भ्रामक सन्देश दिएको छ ।
त्यस्तै सामाजिक संजालमा ४ दिनअघि पोस्ट गरिएको दोस्रो भिडियो पनि यस वर्षको होइन । उक्त भिडियो Raju Chaudhary नामक युट्यूब च्यालनमा पनि भेटिन्छ । हामीले करिब एक वर्ष अघि गरेको ‘के नारायणगढ-मुग्लिन सडकमा ‘कुहिरो’का कारण पहिरो गएको हो ?’ शीर्षकको तथ्यजाँच रिपोर्टका आधारमा प्रस्तुत स्रोत पत्ता लगायौँ । यो भिडियो जुलाई ६, २०२१ मा पोस्ट गरिएको थियो । उक्त एक वर्ष पुरानो भिडियोको एउटा सानाे अंशलाई नै अहिले टिकटकमा पोस्ट गरिएको हो । उक्त पूरानो भिडियोलाई यस वर्षको मनसुन सुरुभएसँगै फैलाउनुले भ्रामक जानकारी दिएको छ ।
निष्कर्ष :
यस वर्षको मनसुन सुरु भएसँगै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएका माथिका भिडियोहरू पूराना सन्दर्भका हुन् । अहिलेकै घटना जसरी सामाजिक संजालमा फैलाउनुले मानिसहरूमा भ्रमित भएका छन् ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
