Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
रुस-युक्रेन युद्ध चलिरहेको छ । युद्धकै विषयमा देश-विदेशका सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले चर्चा परिचर्चा गरिरहेका छन् । यही क्रममा न्युजचेकरले रुस-युक्रेन युद्ध केन्द्रीत सूचनाहरूलाई विशेष ढंगले नियालिरहेको छ । जसको परिणाम स्वरुप सूचनाको एउटा लहरो हामीले फेला पार्यौँ । उक्त सूचनाको लहरोमा रुस-युक्रेन युद्धमा नेपाल र नेपाली सेना (गोर्खाली सेना)को संलग्नताबारे बताइएको छ ।
भिडियो केन्द्रीत सामाजिक संजाल टिकटकमा रुस-युक्रेन युद्धका विषयमा नेपाललाई जोडेर फरक-फरक दाबी राखिएको छ । फरक-फरक सामग्रीमा यस्तो दाबी गरिएको देखिन्छ :
पहिलो दाबी : युक्रेनलाई सहयोग गर्न जाने तयारीमा नेपाली सेना
दोस्रो दाबी : गोर्खा सैनिक आजै युक्रेन पुगेपछि खतरनाक विस्फोट
तेस्रो दाबी : युक्रेनी राष्ट्रपतिले खुसी हुँदै भने- आफूसँग गोर्खाली फौज भएकाले आफ्नो जित पक्का
#MadhabKatwal नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा नेपाली सेनाले युद्ध कौशल प्रदर्शन गरिरहेको दृश्य देखिन्छ । उक्त भिडियोको थमलेलमा ‘युक्रेनलाई सहयोग गर्न जाने तयारीमा नेपाली सेना’ लेखिएको छ ।
यतिमात्र होइन, भिडियोको थमनेलमा ‘युक्रेनले हार्ने भएपछि गोर्खालीको माग’ गरिएको समेत दाबी गरिएको छ । २५ सेकेन्ड लामो उक्त भिडियोमा ७५८ टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने ११८ प्रयोगकर्ताले भिडियोलाई सेयर गरिसकेका छन् ।
#reshurajesh नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा विस्फोट भइरहेको दृश्य देखिन्छ । साथै भिडियोमा हिन्दी भाषामा रुस र परमाणु बमको बारेमा चर्चा टिप्पणी तथा विश्लेषण गरेको सुनिन्छ । उक्त दृश्यांशको थमनेलमा लेखिएको छ,‘आज बिहान ८:४१ मा गोर्खा सैनिक पुगेपछि रुस र युक्रेनबीच यति खतरनाक विस्फोट भयो ।’
भिडियोको दृश्यमा रुस-युक्रेन युद्ध र परमाणु बमको बारेमा टिप्पणी गरिएको छ भने थमनेलमा ‘गोर्खा सैनिक पुगेपछि रुस-युक्रेनबीच यति खतरनाक विस्फोट’ भएको दाबी गरिएको छ । भिडियोमा १६२ टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरेका छन् भने २२ प्रयोगकर्ताले यो भिडियोलाई सेयर गरिसकेका छन् ।
त्यस्तै #khusi_limbo नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्की सडकमा हिँडिरहेको दृश्य देखिन्छ । उक्त भिडियोको थमनेलमा गोर्खाली फौज आफूसँग रहेकाले आफ्नो जित पक्का भएको अभिव्यक्ति युक्रेनी राष्ट्रपतिले दिएको दाबी गरिएको छ ।
थमनेलमा लेखिएको छ, युक्रेनी सेनामा नेपाली भर्ती भएपछि खुसी हुँदै युक्रेनी राष्ट्रपतिले भने- अब हाम्रो जित पक्का, हामीसँग गोर्खाली फौज छ ।’ करिब ३ साताअघि पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोमा झण्डै ८० हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने भिडियोलाई ३४१ प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् ।
तथ्यजाँच/प्रमाणिकरण
हामीले रुस-युक्रेनसँग सम्बन्धित तीनवटै दाबीलाई यहाँ श्रृंखलावद्ध तरिकाले प्रस्तुत गरेका छौँ । किनकि सबै दाबी एक अर्कासँग सम्बन्धित छन् । पहिलो भिडियोमा नेपाली सेना युक्रेनलाई साथ दिन जान लागेको दाबी गरिएको छ भने दोस्रो भिडियोमा नेपाली सेना युक्रेन पुगिसकेको संकेतसहितको दाबी प्रस्तुत गरिसकेको छ र तेस्रो भिडियोमा युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीले गोर्खाली फौज आफूसँग रहेकाले आफ्नो जित पक्का भएको भन्ने अभिव्यक्ति दिएको दाबी गरिएको छ ।
पहिलो दाबीसहितको भिडियोमा नेपाली सेनाले युद्ध कौशल प्रदर्शन गरिरहेको दृश्य देखिन्छ । यो युद्ध कौशन युक्रेनलाई सहयोग गर्न जानु अगाडि गरिएको भने होइन । हामीले ‘नेपाली सेना’, ‘सैन्य कौशल प्रदर्शन’ लगायतका किवर्ड सर्च गर्यौँ । जसको नतिजा स्वरुप सेना दिवसका थुप्रै भिडियोहरू भेटिए । उक्त टिकटक भिडियोको मूल स्रोत १३ अक्टोबर २०२१ मा फेसबुकमा पोस्ट भएको प्रमाण भेटिन्छ । Lahure Training School नामक फेसबुक पेजमा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियोको क्याप्सलमा ‘21-Gun Salute by Nepal Army in Fulpati Dashain’ लेखिएको छ ।
त्यस्तै दोस्रो भिडियोमा गोर्खा सैनिक पुगेपछि रुस र युक्रेनबीच खतरनाक विस्फोट भएको दाबी गरिएको छ भने भिडियोमा परमाणु बम र रुसबारे टिप्पणी गरिएको छ । तर, यो दाबी भ्रामक छ । गोर्खाली सैनिक (नेपाली) मात्र होइन, दक्षिण एसियाली कुनै पनि देशका सेनाले रुस-युक्रेन युद्धमा आधिकारिक रुपमा सैन्य सहभागिता जनाएको छैनन् ।
दाबीसहितको टिकटक भिडियोमा देखाइएको दृश्य भने एक भारतीय टेलिभिजनको रिपोर्ट हो । News Nation नामक टेलिभिजनको उक्त रिपोर्टमा रुसको प्रमाणु शक्ति र युक्रेन-रुस युद्धमा हुन सक्ने परमाणु हमलाबारे टिप्पणी गरिएको छ । हेर्नुहोस्, मूल भिडियो :
यसअघि न्युजचेकरले नै नेपाली सेना युक्रेन नगएको पुष्टिसहितको सामग्री तयार पारेको थियो । पढ्नुहोस् – युक्रेन–रुस युद्धमा नेपाललाई जोडेर भ्रामक दाबी, रुसविरुद्ध युद्ध गर्न नेपालले सेना पठाएको छैन ।
त्यस्तै तेस्रो भिडियोमा युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीले गोर्खाली फौज आफूसँग रहेकाले आफ्नो जित पक्का भएको अभिव्यक्ति दिएको भन्ने दाबी छ । तर, यो दाबी पनि भ्रामक छ । किनकि नेपाली सेना नै उक्त युद्धमा सहभागी भएको छैन भने कसरी युक्रेनी राष्ट्रपतिले यो अभिव्यक्ति दिन्छन् ?
उक्त दाबीसहितको टिकटक भिडियोमा देखाइएको दृश्यको मूल भिडियो भने एउटा मिडिया रिपोर्ट हो । उक्त रिपोर्टमा राष्ट्रपतिको परिचयात्मक सामग्री प्रस्तुत गरिएको छ ।
निष्कर्ष :
रुस-युक्रेन युद्धमा नेपालले सैन्य सहभागिता जनाएको छैन । यसर्थ नेपाली सेना युक्रेन पुगेको, नेपाली सेना त्यहाँ पुगेपछि खतरनाक बम विस्फोट भएको र युक्रेनी राष्ट्रपतिले गोर्खाली फौज आफूसँग रहेकाले आफ्नो जित पक्का भएको अभिव्यक्ति दिएको भन्ने दाबी भ्रामक र असत्य हुन् ।
नतिजा : भ्रामक/असत्य
हाम्रा स्रोतहरू
News Nation : Russia Ukraine Conflict
Lahure Training School : ‘21-Gun Salute by Nepal Army in Fulpati Dashain’
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
