Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: जनकपुरमा भूकम्पले क्षति पुर्याएको (तस्बिर)
तथ्य:२०१५ को महाभूकम्पबाट काठमाडौँको साँखुमा पनि घरहरु भत्किएका थिए, सोही सन्दर्भको तस्बिरलाई वर्तमान सन्दर्भमा जनकपुरसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको देखियो ।
भूकम्पले घरहरु भत्काएको एउटा तस्बिर सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको छ । उक्त तस्बिरसँगै जनकपुरमा भूकम्पले क्षति पुर्याएको संकेत गरिएको छ ।
Bibek Yadav नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको तस्बिरमा घरहरुको भग्नावशेष दृश्य देख्न सकिन्छ । सोही तस्बिरको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘Today Earthquake In Janakpur 6:50, Bhukanpa 5.3.’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीलाई हजारौँ टिकटक प्रयोगकर्ताले हेरिसकेका छन् । त्यस्तै करिब १ हजार रियाक्ट आएको सामग्री सामाजिक संजालमा फैलिरहेको छ ।
के तस्बिरमा देखिएको दृश्य जनकपुरसँग सम्बन्धित छ त? तस्बिरको वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
घरहरु भत्किएको दृश्यसहितको सामग्री ७ जनवरी २०२५ मा पोस्ट गरिएको देखिन्छ । सबैभन्दा पहिले हामीले यही मितिमा गएको भूकम्पबारे जाँच गर्यौँ ।
राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रको वेबसाइटमा विवरण अनुसार जनवरी ७ मा तिब्बतको डिङ्गी नामक क्षेत्रमा ७ रेक्टरस्केलको भूकम्प गएको थियो । त्यसबाहेक यो तथ्यजाँच गर्दासम्म जनकपुर वा नेपालमै ४.४ म्याग्निच्युडभन्दा ठूलो भूकम्प गएको देखिएन ।
अर्कोतर्फ दाबीसहितको सामग्री पोस्ट भएकै दिन चीनको तिब्बतमा गएको भूकम्पको झट्का नेपालसँगै विभिन्न देशमा महसुस गरिएको थियो । सोही दिन पोस्ट गरिएको तस्बिरको जाँचका लागि हामीले रिभर्स इमेल सर्च गर्यौँ ।
जाँचको नतिजास्वरुप istockphoto.com मा राखिएको तस्बिर फेला पर्यो । फेला परेको तस्बिरसँगै २०१५ अप्रिल २५ मा गएको महाभूकम्पले नेपाल क्षतिग्रस्त गएको जानकारी दिइएको छ । २०२० मा पोस्ट गरिएको तस्बिर पनि २०१५ को महाभूकम्प गएका बेला खिएको थियो ।
जनकपुर लेखेर हालसालै पोस्ट गरिएको तस्बिर र फेला परेको पुरानो तस्बिर हुबहु मिल्दो छ । अर्कोतर्फ तस्बिर खिचिएको स्थान पत्ता लगाउन थप जाँच सुरु गर्यौँ ।
जाँचका क्रममा हामीले gettyimages.com मा राखिएका केही तस्बिरहरु फेला पार्यौँ । यी तस्बिर र दाबीसहित पोस्ट गरिएको तस्बिरबीच समानता देखिन्छन् । फेला परेको पहिलो तस्बिरको शिर्षकमा लेखिएको छ- ‘Collapse buildings in Sankhu village in, Kathmandu’ ।
त्यसैगरी दोस्रो तस्बिरको क्याप्सनमा पनि २०१५ अप्रिल २५ मा गएको भूकम्पबाट साँखु गाउँ नराम्ररी क्षतिग्रस्त भएको जानकारी दिइएको छ ।
फेला परेका तथ्यहरुले के पुष्टि गर्छन् भने जनकपुरमा भूकम्पले क्षति पुर्याएको संकेत गर्दै पोस्ट गरिएको तस्बिर वर्तमान सन्दर्भको होइन । फरक सन्दर्भको तस्बिरलाई भ्रामक दाबीसहित सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको छ ।
निष्कर्ष
जनकपुरमा भूकम्पले क्षति पुर्याएको संकेत गर्दै पोस्ट गरिएको तस्बिरले भ्रामक सन्देश दिएको छ । २०१५ को महाभूकम्पबाट काठमाडौँको साँखुमा पनि घरहरु भत्किएका थिए । सोही सन्दर्भको तस्बिरलाई वर्तमान सन्दर्भमा जनकपुरसँग जोड्दै सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको देखियो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तस्बिर, istockphoto.com
तस्बिर, gettyimages.com
समाचार, kathmandupost.com
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे तथ्यजाँच, अनुसन्धान वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई [email protected] मा इमेल गर्नुसक्नुहुनेछ अथवा हामीलाई 9999499044 नम्बरमा ह्वाट्सएप गर्नुहोस् । हामीलाई सम्पर्क गर्न तपाईं सम्पर्क पेजमा गएरसमेत फारम भर्न सक्नुहुनेछ ।
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
