Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
सामाजिक संजाल लगायतका संचारजन्य माध्यमहरूमा एउटा सामग्री फैलिरहेको देखिन्छ । उक्त सामग्रीमा एउटा तस्बिरसहित विमान दुर्घटना भएको जानकारी राखिएको छ । विमान दुर्घटनापछि ११७ जनाको मृत्यु भएको जानकारीसमेत उक्त सामग्रीमा उल्लेख गरिएको छ ।
Mother’s Love नामक फेसबुक पेजमा ३ दिनअघि अर्थात् डिसेम्बर ४ मा एउटा वेबसाइटको लिंक सेयर गरिएको छ । उक्त लिंकमा राखिएको सामग्रीमा सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना हुँदा ११७ जनाको मृत्यु भएको दाबी गरिएको छ ।
प्रस्तुत दाबीसहितको पोस्टमा १३ हजारभन्दा बढी फेसबुक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेका छन् । त्यस्तै ५६ फेसबुक प्रयोगकर्ताले सेयर गरिसकेको उक्त दाबीसहितको पोस्टमा साढे ३ हजारभन्दा बढीले प्रतिक्रिया जनाइसकेका छन् ।
सामाजिक संजालमा द्रुत गतिमा फैलिरहेको प्रस्तुत दाबीसहितको शीर्षकको एउटा अंशलाई हामीले फेसबुकमा सर्च गर्दा अन्य पोस्टहरूसमेत भेटिएका छन् ।
यतिमात्र होइन, सोही दाबीसहितको शीर्षक ‘सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना हुँदा ११७ जनाको मृत्यु’ लाई गुगलमा सर्च गर्दा ९ सय ५७ वटा लिंक भेटिएका छन् । ती लिंकहरूको शीर्षकमै ‘सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना हुँदा ११७ जनाको मृत्यु’ भएको दाबी गरिएको छ ।
यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना भएको र उक्त दुर्घटनामा भरी ११७ जनाको मृत्यु भएको भन्ने दाबी इन्टरनेटमा फैलिसकेको छ । विमान दुर्घटना र मानिसहरूको ज्यान गएको जानकारी अत्यन्तै संवेदनशील भएका कारण हामीले प्रस्तुत दाबीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
दाबीसहितका सामग्रीहरूमा मुख्यत: दुईवटा दाबी रहेका छन् । जसमध्ये पहिलो सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना भएको र दोस्रो उक्त विमान दुर्घटनामा परी ११७ जनाको मृत्यु भएको दाबी गरिएको छ । प्रस्तुत दाबीसँगै एउटा तस्बिरसमेत प्रयोग गरिएको देखिन्छ । हामीले सबैभन्दा पहिले उक्त तस्बिरको वास्तविकता जाँच गर्यौँ ।
हामीले दाबीसहितको सामग्रीमा प्रयोग गरिएको तस्बिरलाईको वास्तविकता पत्ता लगाउन गुगल रिवर्स इमेज टूलको सहायता लियौँ । रिवर्स इमेज सर्च गरेसँगै हामीले प्रसस्तै परिणाम फेला पार्यौँ । जसमध्येबाट nbcnews लाई हामीले हाम्रो स्रोतको रुपमा प्रयोग गर्यौँ ।
सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना भन्दै फैलाइएको तस्बिर अहिले नभई २०१८ सालमा खिचिएको पाइयो । काठमाडौँस्थित त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा युएस-बाङ्ला एयरसाइन्स दुर्घटना हुँदा प्रकाश माथेमाले खिचेका थिए ।
२०१८ मार्च १२ मा ढाकाबाट काठमाडौँ आएको युएस-बाङ्ला एयरसाइन्सको फ्लाइट २११ नम्बरको विमान त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटना भएको थियो । उक्त विमान दुर्घटना हुँदा ७१ जना यात्रुहरु मध्य विमानमा सवार चालक दलका सदस्यसहित ५१ जनाको ज्यान गएको थियो भने २० जना घाइते भएका थिए । सोही दुर्घटनाको तस्बिर गलत समाचारमा प्रयोग गरिएको देखिन्छ । उक्त दुर्घटनापछि उद्दारकै क्रममा अन्तर्राष्ट्रिय समाचार एजेन्सी एएफपीका लागि माथेमाले उक्त तस्बिर खिचेका थिए ।
अर्कोतर्फ सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना भन्ने दाबीको जाँच गर्ने क्रममा नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको सहयोग लियौँ । यस विषयमा प्राधिकरणका प्रवक्ता जगन्नाथ निरौलासँग सोधपुछ गर्दा उनले दाबीमा भनिएजस्तो अहिले विमान दुर्घटना नभएको जानकारी दिए ।
त्यस्तै वेबसाइटहरूमा समाचार जसरी नै राखिएका उक्त सूचना पनि भ्रामक रहेछ । अनेक खालका फरक सन्दर्भका सामग्री जोडेर शीर्षकमा मात्रै सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान दुर्घटना भएको र दुर्घटनामा ११७ जनाको मृत्यु भएको दाबी गरिएको देखिन्छ ।
निष्कर्ष
सुर्खेतबाट काठमाडौँतर्फ उडेको विमान हालसालै ठूलो खालको दुर्घटनामा परेको छैन । दुर्घटना नै नभएपछि ११७ जनाको मृत्यु भएको दाबी स्वत: गलत छ । विभिन्न बेवसाइटहरूमा भ्रामक शीर्षक राखिएको र सो शीर्षकसहितको लिंकलाई सामाजिक संजालमा पोस्ट गरिएको पाइयो ।
नतिजा : गलत
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
