Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
चर्चित बालिका गायिकासँग यौन सम्बन्ध कायम गरेको आरोप लागेका (कानुनत: बलात्कार आरोपी) अभिनेता पल शाह (पूर्णविक्रम शाह)सँग सम्बन्धित विभिन्न दाबीसहितका सामग्री बेला-बेला सामाजिक संजालमा आइरहने गर्छन् । यही क्रममा सामाजिक संजालमा दाबीसहितको फैलाइएको एउटा सामग्रीको तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
itsmedipak22 नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा पल शाह कारागारमुक्त भएको दाबी गरिएको छ । उक्त दाबीसहितको सामग्रीमा पल शाहको एउटा तस्बिर राखिएको छ र मानिसहरूको भिड चिच्याइरहेको दृश्यसमेत देखाइएको छ । उक्त भिडियोको थमनेलमा लेखिएको एउटा अंश यस्तो छ- ‘पल शाह जेलबाट छुट्ने बेलामा दर्शकहरू स्वगत गर्न जेलमै पुगे, हेर्नुहोस् २ करोड नेपाली जनताहरु पल शाहको सपोर्ट ।’
४ दिनअघि अर्थात यही अगस्ट १५ मा पोस्ट गरिएको उक्त दाबीसहितको सामग्रीमा करिब १३ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने करिब ८० जना टिकटक प्रयोगकर्ता दाबीसहितको भिडियोलाई सेयर गरिसकेका छन् ।
यसअघि पनि पल शाह र उनीसँग सम्बन्धित दाबीसहितका केही भिडियो सामाजिक संजालमा फैलिएका थिए । न्युजचेकरले फेला परेका ती सामग्रीमा पनि बलात्कार आरोपी पल शाह रिहा भएको लगायतका दाबी गरिएको थियो । तर, न्युजचेकरले गरेकाे तथ्यजाँचमा सो दाबी गलत र भ्रामक रहेको पुष्टि भयो ।
सामाजिक संजालमा अहिले र यसअघि फैलिएका दाबीहरुमा केही समान्ता रहेकाले हामीले अघिल्लो तथ्यजाँचका विषयमा यहाँ जिकिर गर्यौँ । पहिलेजस्तै अहिले पनि आम सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले दाबीको वास्तविकता जान्न चाहेकाले यसपटक पनि हामीले प्रस्तुत दाबीमाथि जाँच गर्ने जमर्को गर्यौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
बलात्कारको आरोप लागेपछि २०७८ चैत १६ गते तनहुँ जिल्ला अदालतको आदेशले पल शाहलाई पुर्पक्षका लागि जेल चलान गरेको थियो । पछिल्लो समय पल शाहमाथि न्यायिक हिरासतबाटै अनुसन्धान भइरहेको छ । यही विषयमा नेपाली सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले पनि चर्चा परिचर्चा गरिरहेका छन् । यही सेरोफेरोमा पल शाहको विषयमा तयार पारिका सामग्रीहरू सामाजिक संजालमा फैलिरहेका छन् ।
यही क्रममा पल शाह जेलमुक्त भएको दाबीसहितको सामग्री सामाजिक संजालमा भेटिको छ । दाबीसहितको सामग्रीमा पल शाहको एउटा तस्बिर देखाइएको छ र अर्कोतिर भिडियोमा मानिसहरू पल शाह चाहियो भन्दै नारा लगाइरहेको दृश्य देखाइएको छ । त्यसैकारण हामीले सबैभन्दा पहिले पल शाहको तस्बिरबारे जाँच गर्ने निधो गर्यौँ ।
भिडियोमा पल शाह माला लगाएर उभिएको देखिएको छ । भिडियोमा राखिएको तस्बिरको स्क्रिनसट लिएर गुगल रिवर्स इमेज सर्च गर्यौँ । फलस्वरुप हामीलाई Routine of Nepal banda नामक ट्विटर आइडी पोस्ट गरिएको एउटा तस्बिर प्राप्त भयो । ३० जुन २०२१ मा पोस्ट गरिएको उक्त तस्बिरको क्याप्सनमा अभिनेता पल शाहलाई ‘रियल हिरो अफ द इयर’ अवार्ड दिइएको जानकारी दिइएको छ । रजतपत कोसेली अभियानले पललाई पुरस्कृत गर्दै १० केजीको माला पनि लगाइदिएको समेत साेही स्ट्याटसमा लेखिएको छ ।
प्रस्तुत सामाजिक संजालमा गरिएको पोस्टलाई पनि हामीले जाँच गर्यौँ । स्ट्याटसकै विवरणलाई हामीले गुगल सर्च गरि हेर्यौँ । दाबीसहितको पोस्टमा राखिएको पलको फोटोमा cinepati.com को लोगो देखिएकाले ‘cinepati’ ‘रियल हिरो अफ द इयर’ ‘रजपट कोसेली’ ‘पल शाह’ लगायतका किवर्ड सर्च गर्यौँ । सिनेपाटीले २०७८ असार १६ प्रकाशित गरेको ‘रियल हिरोको उपाधी पल शाहलाई’ शीर्षकको समाचार भेटियो ।
भिडियोसहित तयार पारिएको उक्त समाचारको अंश यस्तो छ-
अभिनयसँगै समाज सेवामा सक्रिए रहेका अभिनेता पल शाह लाई ‘रियल हिरो अफ दि इयर’बाट सम्मानित गरिएको छ । रजतपट कोशेलीले सामाजिक सेवामा उत्कृष्ट काम गरेको भन्दै उनलाई ७ केजीको माला र सम्मान पत्रबाट सम्मानित गरेको हो l सम्मान ग्रहण गर्दै पलले सहयोगका लागि मनदेखि भावना आउनुपर्ने बताए । आफूलाई मनदेखि सहयोगको भावना रहेको र पछिसम्म रहने उनको भनाई छ । साथै उनी भन्छन्, ‘मलाई धेरैले सहयोग गरेका फोटोहरु फेसबुकमा धेरै किन हाल्छस् भनेर भन्नुहुन्छ । त्यो मैले देखाउनका लागि हालेको होइन । अरुलाई इन्स्पायर्ड गर्नका लागि हो । मैले काम गरेँ भनेर भन्न होइन कि तपाईंहरु पनि गर्नुहोस् भन्नका लागि हो । समस्यामा परेकालाई हामी सबैले सकेको सहयोग गर्नुपर्छ ।’ उनले अब सामाजिक कार्यलाई पनि निरन्तरता दिने बताएका छन् । नायक शाहले पहिलो चरणको लकडाउनको समयमा प्राविधिकहरुलाई खाद्यान्न सहयोग गरेका थिए ।
दुबै स्रोतको विवरण/जानकारी र सार्वजनिक गरिएको मिति मिलेपछि हामी उक्त तस्बिर सोही ‘रियल हिरो अफ दि इयर’ सम्मान प्रदान गर्दा खिचिएको हो भन्नेमा सहमत भयो । त्यसपछि हामी दाबीसहितको तस्बिरमा राखिएको भिडियोको वास्तविकता जान्ने प्रयास गर्यौँ ।
भिडियोमा ‘पल दाई चाहीयो’ भन्ने नारा सुनिएकाले हामीले पनि सोही नारा युट्युबमा सर्च गर्यौँ । त्यसपछि हामीले विभिन्न भिडियो नियाल्यौँ तर सोही क्षणको दृश्य भने फेला पर्न सकेनौँ । उक्त भिडियोसँग मिल्दाजुल्दा दृश्यभने अरु भिडियोमा देखिएका छन् ।
Ramailo Chha नामक युट्युब च्यानलमा राखिएको भिडियो स्थान उस्तै देख्न सकिन्छ । भिडियोमा देखिएका गाडी र त्यहाँका मानिसहरूको आकृति हेरेर भिडियो खिचिएको स्थान र प्रसंग एउटै भन्न सकिने आधारहरू भेटिएका छन् । २६ फेब्रुअरी २०२२ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो रिपोर्टको शीर्षक छ- ‘पूजा एक्लै हल पुग्दा ‘पल खै’भन्दै हजारौं दर्शकले लगाए नारा, थामिनसक्नु भिडमा आगो लाग्यो !’
सोही शीर्षकबाट केही किवर्ड झिकेर गुगल सर्च अन्य युट्युब भिडियो भेटिए । ती भिडियोहरु मार्फत् के थाहा पाइयो भने ‘म यस्तो गित गाउँछु २’ को निर्माण समूह अष्ट नारायण हल पुगेपछि उक्त दृश्य देखिएको रहेछ र फिल्म हेर्न आएका मान्छेले ‘पल दाई चाहियो’ भन्ने नारा लगाएका रहेछन् ।
प्रस्तुत तथ्यबाट के प्रष्ट हुन्छ भने उक्त दृश्य पल शाह रिहा हुँदाको दृश्य होइन । उक्त दृश्य नायिका पुजा शर्मा सहितको ‘म यस्तो गीत गाउँछु २’ फिल्म समूहसँग काठमाडौँस्थित चर्चित अष्टनारायण हलमा फ्यानहरूले भेट गरिरहेको हो । फिल्म समूहसँग अब कुरा रह्यो, पल शाह जेलमुक्त भएको । तर, पल शाह जेलमुक्त भएका छैनन्।
पछिल्लो समय पल शाहको मुद्दा उच्च अदालत पोखरामा पुगेको छ । Ekantipur का अनुसार १९ जेठ गते कलाकार पल शाहलाई थुनामै राखेर बलात्कार मुद्दाको सुनुवाइ गर्नुपर्ने भनी दुई जिल्ला अदालतले गरेको आदेशलाई उच्च अदालत पोखराले सदर गरेको थियो । यसअघि शाहलाई जिल्ला अदालतले थुनामै राखेर मुद्दाको सुनुवाइ गर्नुपर्ने भनी आदेश गरेका थिए ।
Onlinekhabar का अनुसार जिल्लाको आदेश विरुद्ध कलाकार शाह उच्च अदालत पोखरा गएका थिए । उनले आफूलाई साधारण तारिखमा राखेर मुद्दाको सुनुवाइ गर्नुपर्ने माग गरेका थिए । तर, न्यायाधीश उज्ज्वल शुक्ल र श्रीधराकुमारी पुडासैनीको इजलासले जिल्लाको आदेश सदर गरेका थिए ।
निष्कर्ष
माथिका सामग्रीमा दाबी गरेजस्तो पल शाह न्यायिक हिरासतबाट रिहा भएका छैनन् । फरक सन्दर्भका पुराना दृश्यहरूलाई जोडेर पल शाह जेलमुक्त भएको भन्दै भ्रामक र असत्य सूचना फैलाइएको पाइयो ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: checkthis@newschecker.co
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
