Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
दाबी: साउन १ गतेदेखि नेपालमा हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने (नोटबन्दी हुन लागेको दाबी) ।
तथ्य: युट्युबमा पोस्ट गरिएको भिडियो/अडियोको तथ्यलाई गलत अर्थ लगाएर भ्रामक दाबी गरिएको पाइयो ।
नेपालमा नोटबन्दी हुन लागेको दाबी सामाजिक संजालमा फैलिएको छ । सामाजिक संजालमा पोस्टहरुमा साउन १ गतेदेखि हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने दाबी गरिएको छ ।
nepali_Suman नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा नेपाली नोटमा प्रतिबन्ध लागेको सांकेतिक तस्बिर जोडिएको छ । साथै भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘साउन १ गतेदेखि हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने, भ्रष्टाचार नियन्त्रणको एक विकल्प ।’
त्यसैगरी भिडियोसँगै जोडिएको अडियोको सुरुवातमै ‘साउन १ गतेदेखि हजार र पाँच सयका नोट अब नचल्ने हुन् ? भन्ने गाइँगुइँ चलिरहेको’ जानकारी दिइएको छ । यद्यपी उक्त अडियोमा लामो व्यख्या गरिएको छ । यो अडियोबाट १६ भन्दा बढी भिडियो पुनर्उत्पादन गरिएको देखिन्छ ।
सामाजिक संजाल प्रयोगकर्तामाझ व्यापक फैलिरहेको नोटबन्दीको दाबी अत्यन्तै संवेदनशील छ । त्यसैले उक्त दाबीको वास्तविक तथ्य पत्ता लगाउन हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणिकरण
नेपालमा लामो समयदेखि नोटबन्दीको चर्चा हुँदै आएको छ । व्यवसायीदेखि राजनीतिज्ञसम्म कोही नोटबन्दीको पक्षमा छन् त कोही विपक्षमा उभिएर उभिएर बहस गर्ने गर्दछन् ।
यही सन्दर्भमा केही महिनाअघि सेतोपाटी संचार माध्यमले ‘साउन १ देखि पाँच सय, हजारका नोट चलेनन् भने’ शिर्षकको प्रकाशित गरेको थियो । तर, यो लेखमा नेपालमा नोटबन्दीको हुन लालेको जानकारी दिइएको छैन ।
पछिल्लो समय उद्योग वाणिज्य महासंघका उपाध्यक्ष हेमराज ढकालले नोटबन्दीका विषयमा खुलेरै आफ्ना धारणा व्यक्त गरेका थिए । २०८० चैत १५ गते प्रकाशित नेपाल प्रेसको अन्तर्वार्तामा महासंघका उपाध्यक्ष ढकालले नेपालमा पैसा दबाइएको दाबी गर्दै नोटबन्दीको पक्षमा अभिव्यक्ति दिएका थिए ।
यही सन्दर्भमा साउन १ गतेदेखि हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने दाबीसहितका सामग्री सामाजिक संजालमा फैलाइएको छ । हामीले दाबीसहितको भिडियो/अडियोको मूल स्रोत पत्ता लगाउन जाँच गर्यौँ ।
जाँचको नतिजास्वरुप SUBASH KARKI पोस्ट गरिएको भिडियो फेला पर्यो ।
दुई महिनाअघि अर्थात् २१ फेब्रुअरी २०२४ मा पोस्ट गरिएको भिडियोको शीर्षक छ- ‘नेपालमा अब पाँच सय र हजारका नोट नचलाउने कुरा कसरी आयो ?’ । यो भिडियोमा पनि नेपालमा नोटबन्दी हुन लागेको दाबी गरिएको छैन । तर, यही भिडियोको अडियो जोडेर सामाजिक संजामा नेपालमा नोटबन्दी हुन लागेको दाबी गरिएको पाइयो ।
फेला परेका तथ्यहरुबाट के प्रष्ट हुन्छ भने नोटबन्दीबारे चर्चा गरिएका सामग्रीलाई आधार बनाएर साउन १ गतेदेखि हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने दाबी गरिएको रहेछ ।
जाँचकै क्रममा हामीले नेपाल राष्ट्र बैंकका सूचना अधिकारी डा.डिल्लीराम पोख्रेललाई सम्पर्क गर्यौँ । उनले नेपालमा नोटबन्दी हुन लागेको दाबी सही नभएको प्रष्ट पारे ।
उनले भने- ‘साउन १ देखि हजार र पाँच सयका नोटमा प्रतिबन्ध लगाउने विषयमा नेपाल राष्ट्र बैंकको कुनैपनि निर्णय, तयारी वा अध्ययन गरेको छैन ।’
निष्कर्ष
साउन १ गतेदेखि नेपालमा हजार र पाँच सयको नोट नचल्ने दाबी भ्रामक रहेको पाइयो । युट्युबमा पोस्ट गरिएको भिडियो/अडियोको तथ्यलाई गलत अर्थ लगाएर भ्रामक दाबी गरिएको देखिन्छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू
डा.डिल्लीराम पोख्रेल, nrb.org.np
भिडियो, SUBASH KARKI
लेख, setopati.com
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
