Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
मनसुनी वर्षाका कारण नेपालका विभिन्न क्षेत्रले बाढी, पहिरो तथा डुबानजस्ता प्राकृतिक विपत्ति व्यहोरिरहेका छन् । त्यस्ता प्राकृतिक विपत्तिका सूचना सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताले तिव्ररुपमा फैलाइरहेकाे देखिन्छ । यही क्रममा सामाजिक संजालमा फैलाइएका केही सामग्री न्युजचेकरको नजरमा परे।
Pinkydas नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा खोलासँगै घरको दृश्य देखिन्छ । उक्त खोलामा पानीको सतह बढेको र छेवैमा रहेका घरहरूलाई पनि प्रभावित पारेका दृश्य भिडियोमा देख्न सकिन्छ । प्रस्तुत सामग्रीको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘कोशी नदिको ३६ ढोका खुला, पाल्पा जिल्लाको हालत, २०७९/०/१४ ।’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री पोस्ट भएको एक दिनमै उक्त सामग्रीमा करिब साढे २५ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् भने दाबीसहितको सामग्रीलाई सेयर गर्ने टिकटक प्रयोगकर्ताको संख्या २ सयभन्दा बढी छ । यो तथ्यबाट के प्रस्ट हुन्छ भने प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीको फैलावट टिकटकमा व्यापक छ ।
त्यस्तै यस्तै दाबी प्रस्तुत गरिएको अर्को सामग्री पनि टिकटकमै भेटिएको छ । AngadPrasadSahani नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीमा मानवबस्तीमै पसेको भेलले घर नै बगाएको देखिन्छ । सामग्रीको थमनेलमा प्रस्तुत घटना बुटवलको रहेको जानकारी दिइएको छ । थमनेलमा लेखिएको छ– ‘हे भगवान बचाउ बुटवललाई, आज धेरै नोक्सान पुर्याएको छ ।’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीमा करिब ५ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । त्यस्तै उक्त सामग्री सेयर गर्ने टिकटक प्रयोगकर्ताको संख्या एक सयभन्दा बढी छ ।
माथिकै भिडियो राखेर टिकटकमा अर्को फरक दाबीसमेत गरिएको पाइयो । मानवबस्तीमै पसेको भेलले घर नै बगाएको दृश्य देखिने उक्त सामग्रीको थमनेलमा भारतको बिहार डुबानमा परेको दाबी गरिएको छ । rasmeka.karki नामक आइडीमा पोस्ट गरिएको उक्त सामग्रीको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘सप्तकोशीको २२ ढोका खोलिएको छ, कोशीमा पानीको बहाव बढिरहेको छ, भारतको बिहार पूरा डुवानमा ।’
प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्रीमा करिब ३ हजार टिकटक प्रयोगकर्ताले रियाक्ट गरिसकेका छन् । त्यस्तै उक्त सामग्रीलाई सेयर गर्नेको संख्या ५० भन्दा बढी रहेको छ । यसबाट के प्रस्ट हुन्छ भने फरक-फरक दाबीसहितको उक्त भिडियोको फैलावट व्यापक छ ।
तथ्यजाँच/प्रमाणीकरण
दाबीसहितको सामग्रीमा जोडिएको बाढीको भिडियो नेपालकै हो भन्ने दाबीले आम नेपाली सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताको ध्यान खिचेको देखिन्छ । त्यसैले उक्त भिडियोकै आधारमा दाबी पेश गरिएकाले न्युजचेकरले यो जाँचलाई भिडियोको वास्तविकतामा मात्रै केन्द्रीत गरेको छ ।
पहिलो भिडियोमा भिडियोमा घरसँगै खोला देखिन्छ र उक्त खोलामा पानीको सतह बढेको छ । भिडियोको थमनेलमा उक्त दृश्य पाल्पा जिल्लाको रहेको दाबी गरिएको छ । उक्त दाबीको वास्तविकता पत्ता लगाउन हामीले हामीले गुगल रिवर्स इमेज सर्च गरिहेर्यौँ । जसको नतिजा दाबीभन्दा ठिक विपरित निस्कियो ।
भिडियोमा देखिएको स्थान पाल्पा नभइ फ्रान्सको सेन्ट जीन पाइड डे पोर्ट भन्ने गाउँ हो । त्यहाँको निभ नदी त्यस क्षेत्रको सबैभन्दा प्रसिद्ध स्थलहरू मध्ये पर्छ । वर्षा भएपछि उक्त नदिमा पानीको बहाव बढ्ने गर्छ र वरिपरिका घरहरू डुवानमा पर्ने गर्दछन् ।
शुक्रबार, डिसेम्बर १० मा, दक्षिणपश्चिमी फ्रान्सका ठूला क्षेत्रहरू भारी वर्षा र नदीहरू ओभरफ्लोले प्रभावित भएका थिए, जसले गर्दा दर्जनौं बासिन्दाहरूलाई विस्थापित गरियो। १२ घण्टाको अन्तरालमा नदीको उचाइ १ दशमलव ३ मिटर पुगेको थियो । Evolution Crisis नामक युट्युब च्यानमा दाबीसहितको भिडियोसँग मिल्दोजुल्दो भिडियो पोस्ट गरिएको छ । उक्त भिडियोमा देखिएको दृश्य १० डिसेम्बर २०२१ मा भारी वर्षपछि आएको बाढीले गरेको क्षति देखाउँछ ।
त्यस्तै दोस्रो र तेस्रो भिडियोमा एउटै दृश्य देखिएको छ । उक्त भिडियोमा मानवबस्तीमै पसेको भेलले घर नै बगाएको दृश्य देख्न सकिन्छ । टिकटक सामग्रीहरूमा उक्त भिडियो बुटवल र भारतस्थित बिहारको रहेको दाबी गरिएको छ ।
प्रस्तुत भिडियोका केही दृश्यलाई स्क्रिनसटलाई हामीले गुगल रिवर्स इमेज सर्च गरिहेर्यौँ । जसको नतिजास्वरुप Mark Anthony Besario नामक युट्युब च्यानलमा मूल भिडियो पोस्ट गरिएको देखिन्छ । २० डिसेम्बर २०११ मा पोस्ट गरिएको उक्त भिडियो नेपालको भने होइन । उक्त युट्युब च्यानलमा राखिएको विवरण अनुसार उक्त दृश्य फिलिपिन्सको डुमागुएट शहरस्थित नेग्रोस ओरिएन्टल भन्ने ठाउँको हो ।
उल्लेखित तथ्यलाई हेर्ने हो भने माथिका तीनवटै भिडियोमा गरिएका सबै दाबी भ्रामक छन् । दाबीसहितका भिडियोमामा देखिएका दृश्य नेपाल र भारतका होइनन् ।
निष्कर्ष :
माथिका टिकटक भिडियोमा प्रयोग गरिएका भिडियोहरू फ्रान्स र फिलिपिन्सका हुन् । तर, ती भिडियोहरूलाई नेपाल र भारतको हो भन्नु भ्रामक छ ।
नतिजा : भ्रामक
हाम्रा स्रोतहरू :
तपाईँले थाहा पाउनु भएको कुनै शंकास्पद खबर वा सूचनाबारे अनुसन्धान, खोज वा अन्य सुझावको लागि हामीलाई सम्पर्क गर्ने इमेल ठेगाना हो: [email protected]
Aakash Chhetri is a Nepali fact-checker with nearly ten years of experience. He has worked with some of Nepal’s best digital media outlets, including Annapurnapost, Ekagaj, Nepal Khabar and Pahilopost. Before joining Newschecker, he worked as a desk editor for Nepal’s most prominent daily – Naya Patrika. Chhetri is passionate about debunking fake news that has started growing in threatening proportions with the proliferation of social media outlets.
